خلاصة:
حیدر بن علی بن حیدر معروف به سید حیدر آملی، فیلسوف و عارف قرن هشـتم هجـری و صـاحب تفسیر المحیط الاعظم است . ایشان این تفسیر را در اواخر عمر خویش نگاشته و در آن، فـراوان از روایات معصومانع بهره بردند. حدیث در المحیط الاعظم با صورتها و سیرتهای مختلفی آمـده است . اکثرا با تقطیع و نقل معنا ذکر شده و گاه در قالب اشعار میآید. غالبا در تایید اقوال مولف بـه کار برده شده و گاه در تفسیر آیات بیان میشود. همچنین بیشتر بدون ذکر سند نقل میشود. عارف آملی به شرح روایات نیز پرداختند. نگرش ایشان در شرح احادیث ، صبغه عرفانی دارد. سید آملـی در شرح روایات، شیوههای متعددی دارد؛ ازجمله شرح مفردات حدیث ، توجه به قواعد صرف و نحو و استفاده از آیات و روایات. ایشان در نقل روایت از مصادر حـدیثی شـیعه و اهـل سـنت اسـتفاده کرده اند. در این مقاله ، پس از تبیین زندگینامه و معرفی تفسیر المحیط الاعظم ، به تفصیل به بررسـی و تحلیل احادیث به کاررفته در المحیط الاعظم پرداختیم .
ملخص الجهاز:
"نقد شرح حدیث سید حیدر آملی عموما در تفسیر خود، به آیات و اقـوالی از عرفـا و مفسـران اسـتناد می کند که یا مؤید مدعای ایشان است یا شرح و توضـیح آن هـا را در مبحـث مـورد نظرش لازم می بیند، بنابراین نقد محتوایی در تفسیر المحیط ا́Oعظم جایگـاه چنـدانی ندارد و به ندرت دیده می شود؛ ازجملة این نوادر در نقد شرح امام غزالی در حـدیثی نبوی است که بدان اشاره می کنیم : عارف آملی پس از نقل روایت «فی الحدیث النبوی: "إن لله تعالی سبعین حجابا من نور و ظلمة "»٨١ می گوید: «امام غزالی در مشکات در شرح این حدیث می نویسد: "این اعدادی که ذکر می شود، دال بر تکثیر است نه تحدید و عادت شده کـه عـددی ذکـر گردد، درحالی که مراد از آن حصر نیست ، بلکه غرض بیان کثرت است ".
(موسـوی، ١٣٨٥ش ، ص ١٠٤) شاید این احادیث همانند معارف بلند تفسیری که سید به آن اشاره کرده ، از افاضات غیبیه بوده و بر ایشان نازل شده است یا به تعبیر محیی الدین بن عربی حدیث را مستقیما از دهان مبارک معصومان ع با یقـین و بـدون تردیـد شـنیده انـد،٩٤ زیـرا همان طور که در معرفی المحیط ا́Oعظم گذشت ، سید آملی این تفسیر را فایض و نازل بر خود می داند."