خلاصة:
بحث از صناعت اجتهاد و اسلوب استخراج حکم و تشخیص موضوع، فن دسترسی به کبریات قضایا
در حل صغریات، نحوه برخورداری از اجتهاد مناسب با نیاز امروز بشر، آشنایی با
تحولات تاریخی مربوط به اجتهاد در اسلام و بالاخره کیفیت نظامسازی در اجتهاد شیعی
از مسائل مهمی است که در عصر کنونی به واسطه ضرورتهای فردی و اجتماعی مورد تعامل
قرار میگیرد.
از طرفی طرح شبهات وارد شده در نحوه پاسخگویی مجتهد، اصول و مبانی پایدار این فن،
میزان توسعه در اصول و قواعد راهبردی اجتهاد از مواردی است که پردازش موضوعات مذکور
را ضروری مینماید.
در این نوشتار اهتمام بر ارائه شیوه نظامسازی و دستمایههای اجتهاد شیعی است؛ ضمن
آنکه نحوه کارآمدی آن در حل مسائل فردی و جمعی بر اساس آموزههای امامان معصوم مورد
بررسی قرار میگیرد؛ بویژه آنکه حوادث میان زمان رسول خدا(r) و امیرمؤمنان(u) با
عصرصادقین(u) موجباتی را برای سازماندهی، استحکام این اجتهاد بر مبنای کتاب و سنت
و عقل بما هو عقل در برابر اجتهاد ناصواب از سوی امام صادق(u) پایدار ساخت.
ملخص الجهاز:
"وـ در هر زمانی و برای هر علمی هم استخراج صحیح و هم پالایش و هم سازماندهی درست لازم است و اصول حاکم بر پالایش و سازماندهی در استنباط و استناد چیست؟ ز ـ به رغم صفآرایی افکار و اندیشههای انحرافی چون مشبهه، مرجئه، جبریه، صوفیه، معتزله و مخاطراتی که از سوی حاکمان، امامان معصوم علیهمالسلام را تحدید و تهدید مینمود، امام صادق(u) به یک انقلاب عظیم فرهنگی در عرصه فکر و نظر و فقه و عمل اقدام نمود و به پالایشی تام و جداسازیای مناسب میان اجتهاد واقعی برخاسته از کتاب و سنت با شیوههای اختلاطی و آمیزههای افراطی پرداخت و فقه شیعی مهذب از افراط و تفریط، جمود و التقاط را بنا نهاد.
لذا امام صادق(u) نه تنها به رغم محدودیتها و ممنوعیتها، پیوسته با مناظرات و مباحثات علمی خود و شاگردانی چون هشام و ابانبنتغلب مدعیان علم و اجتهاد و پیشکسوتان سایر مکاتب را به پذیرش حق دعوت مینماید و بدون اغماض، حقایق را برای آنان بازگو میکند، بلکه آنها را از ادامه و اطاله طریق ناصواب، همچنین از انحراف و کتمان و التباس حقیقت منع میفرماید، لذا در ابواب مختلف کتب روایی شیعه علاوه بر اصلاح و بازسازی افکار، در اصلاح اسلوب عملی اجتهاد و مقابله با آن، در ابوابی چون باب «البدع» و «المقائیس»، روایات جامعی از امامان شیعی بویژه امام صادق(u) وارد شده است."