خلاصة:
محمود گاوان، وزیر برجستة ملوک بهمنی، از خانوادة اشرافی گیلان بود. پس از توطئه و دسیسهچینی برخی امرای گیلان علیه او، به دکن مهاجرت کرد و پس از مدت کوتاهی به دربار بهمنیان راه یافت. او با نشان دادن نبوغ نظامی و سیاسی خویش، مورد توجه آنان قرار گرفت و پس از مدتی منصب وزارت را از سوی آنان دریافت کرد. محمود گاوان در دورة وزارت خویش، خدمات شایستهای انجام داد. اقدامات وی در تحوّلات سیاسی و فرهنگی دورة ملوک بهمنی تاثیرگذار بود، بهگونهای که این دوره را به یکی از درخشانترین دوران حاکمان مسلمان در دکن تبدیل نمود. سیاستهای نظامی و لشکری وی منجر به تثبیت مرزهای قلمرو ملوک بهمنی گردید. این امر نه تنها حکومت بهمنیان را از انحطاط زودرس نجات بخشید، بلکه منجر به برقراری امنیت و رشد اقتصادی در این دوره گردید. محمود گاوان در شرایط مساعد و مناسب سیاسی، به توسعة فرهنگ و تمدن اسلامی پرداخت. اقدامات فرهنگی وی در جهت تقویت زبان فارسی و تشیّع بود. وی از لحاظ اعتقادی نیز بر فرماندهان نظامی خویش تاثیر گذاشت و زمینه را برای اعلام تشیّع به عنوان مذهب رسمی در دکن فراهم نمود
ملخص الجهاز:
"ک. نیمدهی، نسخة خطی، ج2، برگ 467 الف/ طباطبا، 1355ق، ص95/ مکی، 1910، ج1، ص165/ شهاب حکیم، 1968، ص91/ رازی، 1378، ج1، ص56-57) علیرغم آنکه منابع همایونشاه را به عنوان سلطانی ظالم و خشن معرفی کردهاند، اما محمود گاوان در وصف همایونشاه چنین سروده است:عین عمرم کز غبار غربت و غم بود تارشد کنون روشن ز کحل خاک پای شهریارشد همایون شاه بهمن اصل داراییکه هستعقل کل را خاطرش در کنه اشیا مستشار (ر.
روند حوادث نشان میدهد اگرچه ملکه مخدومه جهان در کسب تصمیمات و اجرای اقدامات نقش محوری داشت، اما حضور محمود گاوان در این شورا و مشورتهای نظامی وی نه تنها حکومت ملوک بهمنی را از حملات همسایگان شمالی نجات بخشید، بلکه منجر به برقراری اتحاد و توازن میان قوا گردید.
250) به شمار آوردهاند، با اینهمه، اسناد و مدارک حاکی از آن است که وی تمایلات و اعتقادات شیعی داشته و در ترویج آن نیز فعال بوده است؛ چنانکه وقتی سلطان حسین هراتی درصدد برآمد تا تشیع را به عنوان مذهب رسمی قلمرو خویش اعلام کند نمایندهای با نام سید کاظمی به سوی دکن فرستاد و از محمود گاوان دعوت نمود به دربار وی برود و به خدمت پادشاهی او درآید.
(گاوان، 1948، نامة ش21) 1 او هنگامی که از سوی سلطان محمد سوم (به قصد قتل) به دربار دعوت شد، به ممانعت طرفداران خویش توجهی نکرد و اعلام داشت: اگر سلطان او را سیاست همچنین وفاداری محمود گاوان نسبت به سلطان محمد سوم در شعری که در مدح وی سروده، نمودار است:شد شکل ضرب تیغت بر دوش جان حمایلهیکل ز حرز سیفی وانگه هراس، ای دلتیغ تو آب حیوان، مردم ز حیرت آنآری، به عهد من شد آب حیات قاتل(ر."