ملخص الجهاز:
"شماری ناگزیر به تأویل آیات صفات پرداختند؛ (واحدی نیشابوری، 1415ق، ج2، ص2008/ سمعانی، 1418ق، ج5، ص194) برخی با تقدیم عقل بر نقل، آیات را برابر با حکم عقل تفسیر و تأویل نمودند (فخر رازی، ج14، ص101/ نسفی، ج4، ص153) و عدهای نیز صفات مشترک میان انسان و خدا را بر معنای مجازی حمل کردند و تنها توصیف خداوند به عالم و قادر را درست دانستند.
(کرمانی، 1983م، ص57) نفی توصیف خدا، چه نفی کلی و چه نفی صفات مخلوقات، از سلبگرایی شدید کرمانی و جماعت اسماعیلیه حکایت دارد؛ سلبی که باری تعالی را بیمثال و بیضد میشناسد؛ (همو، 1407ق، ص19) بیمثالی خدا را اثبات میکند؛ (همو، 1983م، ص142-143)، "ایس» 1 بودن خداوند را برنمیتابد (همان، ص43-45) و دلایل محکم و استواری برضد آن اقامه میکند؛ (کرمانی، الرساله الجامعه، ص20) 2 چنانکه «لیس» بودن حق تعالی را «ایس» واژهای عربی بهمعنای وجود است و بهتصریح لغویان نخستین عرب، مانند خلیل ابن احمد، «لیس» در واقع مخفف «لاایس» و بهمعنای عدم شیء و نبودن است؛ چنانکه در قول عرب، عبارت «جئنی بالشی من حیث ایس و لیس» (باید از هر جا که هست و نیست بیاوری) استعمال شده است.
این باور قاضی سعید از آن روی است که او صفات کمالیه را میان واجب و ممکن مشترک لفظی میداند و مشترک معنوی بودن آنها را نمیپذیرد؛ در نتیجه، اطلاق عالم و قادر و دیگر صفات کمالیه را نیز بهنحو اشتراک معنوی میان خدا و مخلوق میداند."