خلاصة:
بنابر مشهور امام حسن( در اواخر صفر سال 49 یا 50 هجری قمری، توسط جعده بنت اشعث و به تحریک معاویه به شهادت رسیدند. بیشتر اسلامشناسان غربی، حکم به ساختگی بودن این روایت داده و ادعا کردهاند که تنها شیعیان کیفیت وفات امام را در منابع خود بدین صورت ضبط کردهاند. در این مقاله تلاش شده است تا با رویکردی توصیفی، دیدگاهها و دلایل آنان استقصا و با منابع اسلامی مقایسه شود؛ تا از این رهگذر، دقت ادعاهای مطرحشده مشخص گردد. به سخن دیگر، در این پژوهش نقاط قوت و ضعف موارد ادعایی در آثار اسلامشناسان بررسی و نقد شده است.
ملخص الجهاز:
"(لامنس، ج 7، 1352، ص402) لامنس از کسانی است که ضمن تردید در مسمومیت حضرت، این عقیده را تنها در میان مورخان شیعی رایج میداند (همان)؛ اما برخلاف ادعای وی، بسیاری از مورخان اهل سنت، همچون واقدی، مداینی، بلاذری و ابنابیالحدید هم به مسمومیت امام به تحریک معاویه اشاره داشتهاند.
(لامنس، ج 7، 1352، ص402) در رد این مدعا، از یک سو باید اذعان داشت که در بیشتر روایات، وفات امام به واسطة درد کبد گزارش شده است (اصفهانی، بیتا، ص48 / ابن ابیالحدید، 1962، ص49)؛ دردی که ناشی از خوراندن زهر بوده است؛ از سوی دیگر، چه ارتباطی بین لذتجویی و بیماری تنفسی ذاتالریه هست که افراط در آن به تشدید بیماری و سرانجام مرگ بینجامد؟ از دیگر شبهاتی که لامنس مطرح کرده، بیگناه دانستن معاویه و انکار نقش او در قتل امام است.
بر طبق این روایت، آن دو (حسن( و سعد) به فاصلة چند روز از دنیا رفتند و مردم معتقد بودند که معاویه آن دو را مسموم کرده است (اصفهانی، ]بی تا[، ص48) در نقد و بررسی آثار لامنس، باید به این نکته که وی کشیشی یسوعی و بسیار متعصب بود نیز توجه داشت.
240) جان گلاب (John Bagot Glubb) از دیگر کسانی است که مسمومیت امام توسط همسرش را به حسادتهای زنانه نسبت میدهد و نقش معاویه را در این واقعه دور از ذهن میداند؛ چراکه به گمان وی، حسن( خود از خلافت کنارهگیری کرده بود و از آن پس هیچ نشانهای مبنی بر پشیمانی از تصمیمش را نشان نداده بود."