خلاصة:
این پژوهش در صدد یـافتن موضـع ابن سـینا در خصـوص صـدق و کذب پـذیری مشهورات است و به جست وجوی قسم خاصی از این آرا، کـه قابلیـت اتصـاف بـه صدق و کذب دارد، می پردازد. با توجه به اظهارات ابن سینا مبنی بـر ابتنـای احکـام جدل بر تسلیم ، و شهرت و نامعتبربودن مقدمات جدلی و مشهورات بر اساس حق و حقیقت و همچنین تصریحات دیگر او مبنی بر صدق و کذب پذیری مشهورات ، این نتیجه حاصل می شود که موضع وی در قبال صـدق و کذب پـذیری آرای مشـهوره لابشرط است . بـه نظـر می رسـد صـدق و کذب پـذیری در میـان اقسـام مختلـف مشهورات ، وصف متعلق به قسم اخلاقی مشهورات اسـت و عـالم فوق نفسـانی بـه عنوان نفس الامر قضایای اخلاقی مشهوره و شریعت به عنوان ملاک و معیار صدق این قضایا محسوب می شود. در غیر این صورت ، این آرا مانند سایر آرای مشـهوره ، متغیر و نسبی خواهند بود و بدین ترتیب ، خاتمیت پیامبر (ص ) و هـدف از بعثـت او نیز محل تردید قرار خواهد گرفت . توجیـه صـدق و کـذب مشـهورات ، بـر اسـاس نظریه های پراگماتیسم و تلائم نیز امکان پذیر است .
ملخص الجهاز:
"در این نظریه ، قضیه ای صادق است که با نفس الامر و واقع مطابقت داشته باشد و قضیه کاذب قضیه ای خواهد بود که با نفس الامر خـود مخـالف باشـد (خسـروپناه ، ١٣٧٩: ٥٧)، اما با در نظر گرفتن علل و عوامل آرای مشهوره ، که اکثریـت آنهـا ماننـد مصـلحت عامـه ، خلقیات انسانی و اقتضائات خلقی ، انفعالات نفسانی و سنن کهن (ابن سینا١٤٠٤ب ، (ج ٢ الـنفس ): ١٨٣؛ همو، ١٤٠٤ن : ٣٩؛ همو، بی تـا، شـماره دسـت نویس ٤٨٢٩: ١٠٢؛ همـو، ١٩٥٠: ٥٩ و ٣٣؛ همو، ١٣٨٣: ٢٢١.
بنا بر نظریه سنتی صدق ، مبنی بر قائل شدن به نفس الأمر، و نظریـه جهان شناسـی ابن سـینا، مبنی بر تقسیم عالم به مادی و غیرمادی و غایت عقل عملی (وصول به سعادت و تکمیـل عقـل نظری و تزکیه و تطهیر آن ) و با توجه به فلسفه وجودی و کمال عقل نظری ، که نـاظر بـه وجـه فوق نفسانی است ، این نتیجه حاصل می شود که مبدأ و نفس الامر آرای اخلاقـی مشـهوره ، عـالم فوق نفسانی است و عالم فوق نفسانی به منزلـه اول (مبـدأ) و آخـر (غایـت ) محسـوب می شـود و شریعت به عنوان حد وسط قضایای کلی یقینی اخلاقی و قضایای جزئی معطوف به عمل ، مبـین و مسهل حقایق اخلاقی ، واضع قوانین کلی و مبدأ و مبین حدود کمالات اقسام حکمت عملـی و ضامن اجرای عملی آرای اخلاقی به عنوان ملاک و معیار صدق آرای اخلاقـی کلـی بـه حسـاب می آید."