خلاصة:
بحث درباره عامل اصلی حرکت در تاریخ، از مهمترین مباحث فلسفه نظری تاریخ است که چگونگی حرکت تاریخ را مورد توجه قرار میدهد. بررسی این موضوع از دیدگاه عالمان معاصر شیعی میتواند گامی مؤثر برای تبیین رویکرد دینی به این مقوله باشد. هدف پژوهش حاضر، بررسی اندیشه علامه طباطبایی (ره) درباره کیفیت حرکت تاریخ است. علامه طباطبایی (ره) تاریخ را سیر حرکت از وحدت به کثرت و از کثرت به وحدت دانسته است. انسانها برای استخدام یکدیگر تلاش میکنند و این گونه به یکدیگر پیوند مییابند و جامعه ابتدایی را تشکیل میدهند. از آنجایی که خصیصه استخدام، با منفعتطلبی شخصی همراه است، موجب پیدایش اختلاف و هرج مرج میشود. امکان رفع این اختلاف فقط از سوی عاملی بیرونی، یعنی نبوت وجود دارد. انبیای الهی با شریعت آسمانی، موجب اتحاد و وحدت جوامع و رشد و تکامل آنها به سوی سعادت حقیقی میشوند. از این رو، انبیای الهی را میتوان عامل اصلی حرکت تاریخ محسوب کرد.
ملخص الجهاز:
"از دیدگاه علامه طباطبایی (ره )، همان طور که اصل استخدام موجب «پیدایش جوامع » گردید، پس از گذر تاریخ ، عامل بروز «اختلاف » میان بشریت نیز می شود، زیرا تفاوت میان انسان ها نسبت به یکدیگر باعث بروز بهره کشی ها و استعمار می شود و این اختلاف طبقاتی ، همواره آن اجتماع صالح و عدالت اجتماعی را تهدید می کند، زیرا هر فرد قوی می خواهد از فرد ضعیف بهره کشی کند و بیشتر از آنچه به او می دهد، از او بگیرد و حتی از او بیگاری بکشد، بدون اینکه چیزی به او بدهد.
مسیر حرکت تاریخ و منزلگاه های مهم آن بر اساس مطالب مذکور، علامه طباطبایی (ره ) سیر منسجمی از تشکیل جامعه بر محور اصل استخدام تا بعثت انبیاء الهی را تحلیل کردند که می توان چکیده آن را در عبارات ایشان مشاهده کرد: «نوع بشر به حسب طبع ، بهره کش است ، و این بهره کشی و استخدام فطری ، وی را به تشکیل اجتماع سوق می دهد و در عین حال ، کار او را به اختلاف و فساد هم می کشاند، در نتیجه در همه شئون حیاتش که فطرت و آفرینش برآوردن حوائج ، آن شئون را واجب می داند، دچار اختلاف می شود، و آن حوائج برآورده نمی گردد، مگر با قوانینی که حیات اجتماعی او را اصلاح نموده ، اختلافاتش را برطرف کند و هدایت انسان به قوانین کذایی ، و در نتیجه کمال و سعادتش به یکی از دو طریق ممکن می شود."