خلاصة:
این پژوهش توصـیفی- تحلیلی تلاشـی است برای ارزیابی جایگاه ملاحظات گونه - ریخت شناسی شهری در طرح های توسـعه ی شـهری ایران . گونه -ریخت شناسی یک حوزه ی میان رشته ای است که به تحلیل و بررسی فرم شـهرها بر اساس مطالعه ی گونه های فضا و بنا میپردازد. تطبیق محتوای طرح های کالبدی با مبانی گونه – ریخت شـناسی شهری، میزان توجه (یا عدم توجه ) تهیه کنندگان این طرح ها را به جنبه های شکلی شهر آشکار خواهد ساخت . مفاد این طرح ها به عنوان دستورالعمل تولید فضا به ویژه از منظر برخورد با شکل محیط کالبدی اهمیت ویژه مییابد و ضـــرورت کنکاش برای تعیین جایگاه این مقوله را در میان مباحث و معیارهای این گونه طرح ها در قالب پژوهش هایی همچون پژوهش حاضر پیش میآورد. در این مقاله پس از مقدمه ای کوتاه ، مبانی نظری گونه -ریخت شـناسـی به صـورت مختصر و گزینشی طرح شده است . بنا به ماهیت پژوهش ، از میان انبوه مقولات این حوزه ، عناوین عمده ای چون مکاتب و ریشـه های فکری-فلسـفی این رشـته به همراه گونه شناسی بافت های شـهری از منظر مدل فضـا- زمانی برای سنجش با محتوای طرح های کالبدی شهری گزین شده است . پس از اشـاره ای کوتاه به طرح های مصـوب کلان شهر تبریز، در بخش بحث و تحلیل ، محتویات طرح ها مورد به مورد با اصول نظری گونه - ریخت شناسی سنجیده شده است . این بررسی از پنج منظر، و مجموعا در ١٨ فقره به ابعاد گوناگون مسـاله و موارد نقصـان میپردازد. اکثر موارد مطرح شـده ، برای بسـیاری از شهرهای ایران نیز با تفـاوت هـایی قـابل تعمیم اســـت . نتایج این پژوهش بیتوجهی عمیق این طرح ها و برنامه ها به رویکرد گونه – ریخت شـناسانه به پیکره ی شهرها (به ویژه مورد مطالعه ، تبریز) را آشکار میسازد و به جرات میتوان گفت که منطق حاکم بر طرح های توسعه از مفاهیم شکلی، هیچ گونه بهره و نشاتی نگرفته و بروز صوری آن کاملا اتفاقی است و بیش تر به صورت یک اجبار مطرح میگردد، تا یک انتخاب .
ملخص الجهاز:
"جدول (٣) گونه های بافت شهری در طرح تفصیلی مهندسین مشاور عرصه بافت مشخصات کهن ارگانیک بقایای بافت روستایی قدیمی ، اغلب فرسوده ، متراکم ، با دسترسی ارگانیک ، غالبا دارای گره به عنوان مرکز محله ارگانیک خودرو از نظر دانه بندی و فشردگی نزدیک به بافت کهن ، نوع دسترسی نزدیک به بافت کهن و غالبا مرکب از خیابان های تنگ و شطرنجی و یا پیچ در پیچ و غالبا بن بست (متفاوت از بافت کهن ) ، قدمت کم تر نسبت به بافت کهن دانه بندی درشت و شبکه منظم هندسی و نیمه متراکم وجود اشکال مختلفی از قطعات بزرگ در میان قطعات متوسط ، مساحت بخش عمده ای از قطعات تفکیکی بالاتر از ٣٠٠ متر مربع ، نحوه قرارگیری قطعات نسبت به شبکه دسترسی به صورت بلوکهای منظم و مستطیل شکل ، دارای الگوی فضایی نیمه متراکم دانه بندی متوسط و شبکه منظم هندسی و متراکم مســـاحت بخش عمده ای از قطعات تفکیکی بین ١٦٠تا٣٠٠ متر مربع ، اختلاف قطعات ریز و درشـت ، نحوه ی قرارگیری قطعات نسبت به شبکه ی دسترسی به صورت ساختار ردیفی یا نامنظم ، دارای الگوی فضایی متراکم دانه بندی متوسط و شبکه منظم هندسی و نیمه متراکم دارای ویژگیهای مشـابه با بافت «با دانه بندی متوسـط و شبکه منظم هندسی و متراکم » با این تفاوت که الگوی فضایی دارای تراکم کم تری است (یعنی نیمه متراکم است ) مساحت بخش عمده ای از قطعات تفکیکی کم تر از ١٦٠ متر مربع ، قطعات زمین و دانه بندی ریز و شبکه منظم سـاختمان ها کوچک و نزدیک به یکدیگر ، کیفیت بصری و کاربردی نامطلوب ، هندسی و متراکم نحوه ی قرارگیری قطعات نسبت به شبکه ی دسترسی به صورت ردیفی یا نامنظم ، دارای الگوی فضایی متراکم تدوین و استخراج توسط نگارنده (عرصه ، ١٣٨٤ : ٣٣-٢٥) ٦- نتیجه گیری و پیشنهادها در واکاوی طرح های مرتبط با تبریز، ملاحظه گردید که در این طرح ها، نه بافت های شهری تبریز مورد شناسایی و طبقه بندی درستی قرار گرفته اند و نه گونه های بناها (به جز بخشی از طرح ها که مرتبط با بافت های با ارزش و قدیمی شهر است )، و به طور کلی با ترکیبی مغشوش از نوع برخورد با کالبد به بررسی تأثیر کالبدی بافت بر شکل شهر پرداخته میشود که در نهایت منجر به هیچ نوع راه حل یا پیشنهاد طراحانه یا برنامه ریزانه ، یا حتی توصیفی نظام مند نمی گردد."