مفهوم شناسی اراده و مشیت الهی در پرتو بیانات امام رضا علیه السلام مقالة

گفتار و کردار معصومان ع ، دربردارندة ژرف ترین معارف عالم هستی است . پژوهش پیش رو، درپی آن است تا به بررسی یکی از مسائل مهم کلام اسلامی ، یعنی مفهوم «اراده » و «مشیت » الهی ، در پرتو بیانات امام رضاع و هم بستگی ساختاری که در روایات رسیده از ایشان ملاحظه می شود، بپردازد. امام رضاع با استفاده از مبادی بدیهی در استدلال عقلی ، از حدوث اراده سخن گفتند و آن را از افعال خداوند متعال برشمردند؛ هم چنین ایشان اثبات کردند که ارادة خداوند، نه عین ذات اوست و نه با علم او برابر. ایشان ضمن بیاناتی در مباحث خداشناسی ، با ارائه براهینی محکم ، راه هرگونه مغالطه و کج روی را در مسائل کلامی دین مسدود کرده و با ارائه سیرة هدایت بخش اهل بیت ع ، مسیر قرب بندگان را به سوی حق هموار ساختند.

"بحث از اراده و مشیت الهی ، یکی از ارکان و مباحث برجستة کلامی ، در جای جای روایات حضرت ع مورد اشاره واقع شده ، اما هیچ گاه به طور مستوفی و مبسوط ، به منظور استخراج / مباحث خداشناسی بدان پرداخته نشده بود؛ بر این اساس ، هدف پژوهش پیش رو آن است که ـــــــــــ فصلنـامــه این مسئله را از نگاه علمی امام رضاع بررسی کرده و کیفیت برخورد آن حضرت با پیروان ـــــــــــ علمی پژوهشی مکاتب گوناگون در این مسئله را مورد مطالعة دقیق قرار دهد. از نظر روایات رسیده از معصومان ع ، بی تردید علم الهی با ارادة الهی تغایر دارد و با آن یک سان نیست ، زیرا ارادة پروردگار از صفات فعل اوست ١؛ همان گونه که امام رضاع در مجلس مأمون برای سلیمان مروزی ، متکلم برجستة خراسان که معتقد بود اراده عین علم پروردگار است ، فرمودند: اراده و علم مساوی نیستند، چراکه نفی معلوم به معنای نفی علم نیست ؛ در حالی که با نفی مراد، بودن اراده هم نفی می شود، زیرا اگر چیزی اراده نشود، اراده در کار نخواهد بود؛ در حالی که علم ثابت است ، هرچند معلوم نباشد (صدوق ، ١٣٧٨ق ، ١: ١٨٦)."