خلاصة:
در کتاب درسی علوم زمین، مفاهیمی در ارتباط با ستارگان در فصل دهم دیده میشود که با وجود دنیایی از مطلب پیرامون آنها، هیچگونه توضیحی هرچند اندک برای درک روشنی از آنها ارائه نشده است، مانند عبارت «رشتة اصلی ستارگان» در این مقاله کوشیدهایم ضمن معرفی این مفهوم، چرخة زندگی ستارگان بررسی شود.عبارت رشتة اصلی ستارگان از جمله مفاهیمی است که میتوان آن را کلید ورود به دنیای ستارگان دانست، زیرا با فهم این موضوع و آشنایی با نمودار «هرتسپرونگ- راسل» درک دنیای ستارگان شکل دیگری به خود میگیرد، بهطوریکه اطلاعات درهم و پیچیده و متنوع ستارگان با نظم خاصی که گویای روند منظمی در شکلگیری آنها از تولد تا تولدی دیگر است، در ذهن بهخوبی نقش میبندد و حظ و بهرهمندی فرایند یادگیری را صد چندان میکند.در همین ابتدا شاید جالب باشد که بدانید اسامی گوناگونی چون کوتوله سفید، قنطورس، خورشید و... میتوانند بیانگر مراحل مختلف یک ستاره باشند. یعنی آنگونه که ستارهشناسان توصیف میکنند، دیدن حالات مختلف و انواع گوناگون وضعیت ستارهها از دید ناظر زمینی مانند نگاه کردن ناظری خارج از کرة زمین به انسانهایی است که در یک مقطع زمانی در آن زندگی میکنند. آنها مادران باردار، نوزادان، کودکان، جوانان، میانسالان و پیران را میبینند و ما ابرهای مولکولی، ستارگان با طیفهای آبی تا سرخ، غولهای سرخ- ابرغولها، ابر نواخترها، کوتولة سفید و سیاه، سیاهچالهها- کرمچالههای فضایی را و شگفتانگیزتر اینکه در پس مرگ آنها حیاتی دیگر ظهور میکند، همچون ققنوس، پرندة افسانهای، چراکه از خاکسترشان نسل بعدی ستارهها و سیارهها و حتی حیات بهوجود میآید. به این ترتیب، علم به اینکه پروسة تشکیل هر یک از این اجرام در پی دیگری است. مطالعة این بخش از علوم را جذابتر و آسانتر میسازد.در این نوشتار سعی بر آن است که داستان شیرین زندگی ستارگان در حد کامل و جامعی بیان و نقاط ابهام دنیای زیبای آنها برطرف شود.
ملخص الجهاز:
"عبارت رشتة اصلی ستارگان از جمله مفاهیمی است که میتوان آن را کلید ورود به دنیای ستارگان دانست، زیرا با فهم این موضوع و آشنایی با نمودار «هرتسپرونگ- راسل» درک دنیای ستارگان شکل دیگری به خود میگیرد، بهطوریکه اطلاعات درهم و پیچیده و متنوع ستارگان با نظم خاصی که گویای روند منظمی در شکلگیری آنها از تولد تا تولدی دیگر است، در ذهن بهخوبی نقش میبندد و حظ و بهرهمندی فرایند یادگیری را صد چندان میکند.
این دسته از ستارگان که سمت چپ و در انتهای بالایی رشتة اصلی جای دارند، تمام سوخت هستهای خود را در مدت یک میلیون سال میسوزانند که در مقایسه با سن چهارده میلیارد سالة کیهان، زندگی آنها مانند چشم برهم زدنی است.
در حالیکه هسته درون خود فرو میریزد و داغتر میشود تا بتواند همجوشی هستهای عنصر سنگینتری را آغاز کند، لایههای خارجی منبسط و خنک میشوند و به رنگ قرمز میدرخشند، بهطوریکه ممکن است قطر ابرغول بیش از هزار برابر خورشید شود، یعنی ابعادی بزرگتر از منظومة شمسی!
دمای سطحی به هزار درجة سانتیگراد رجلالجبار مو- قیفاووس ردف اپسیلون- جبار ابرغولها یدالجوزاء نطاق آخرالنهر سهیل قلبالعقرب فرد جدی (ستارهی قطبی) بتاثور مرفق (آلفا- برساوش) سماک اعزل اپسیلون- دب اکبر دبه کاستور سماک رامح دبران قلبالاسد نسر طائر شعرای شامی B پلوکس غولهای سرخ نسر واقع درخشندگی در نور مرئی (خورشید = ۱) گاما- صلیب جنوبی آلفا- قنطورس A شباهنگ تاو- قیطس فمالحوت رشتة اصلی (هیدروژن نوری) خورشید آلفا- قنطورس B ۶۱- دجاجه A شباهنگ B ۶۱- دجاجه B ۴۰- نهر B ZZ- قیطس شعرای یمانی A ستارهی بارنارد کوتولههای سفید پروکسیما- قنطورس کوتولههای سفید هستة ستارههایی هستند که همة سوخت خود را تمام کردهاند."