خلاصة:
روزبهان بقلی در مشرب الارواح ، طرحی جـامع در بـاب منـازل سـیر الیالله ارائه میدهد. هرچند او در دیگر آثار خود به صورت پراکنـده مطالبی را در باب مراحل سیر و سلوک عرفانی مطـرح کـرده اسـت ، در این کتاب بـه آرای پراکنـدة خـود در ایـن زمینـه نظـم و سـامانی میبخشد. روزبهان بین بنده و حق ، هزار مقام درنظـر مـیگیـرد و بـه تشــریح جزئیــات آن مــیپــردازد. تمــامی مقــام هــایی کــه وی در مشرب الارواح از آن یاد میکند، از یک نوع نیست . مقام از منظـر او معنایی گسترده و فراگیر دارد و منحصر به منازل سـیر الـیالله نیسـت . پیش از روزبهان نیز این دیدگاه در بین عرفـا مطـرح بـوده اسـت کـه
ملخص الجهاز:
"طبقـه بنـدی روزبهان از مراحل سیر الیالله وجوه اهمیـت بسـیاری دارد کـه آن را از دیگر تقسیم بندیهـایی کـه در ایـن زمینـه صـورت گرفتـه متمـایز میکند؛ از جمله اینکه در این طـرح ، بـین مراحـل سـیر و سـلوک و مراتب اولیا سازگاری و هماهنگی ایجاد شده است .
(395 با وجود اهمیتی که دیـدگاه هـای روزبهـان در سـیر تطـور عرفـان اسـلامی دارد، تاکنون پژوهش جامع و قابل توجهی در زمینۀ بررسی مشرب عرفـانی و تحلیـل آثـار وی انجام نشده است ؛ البته در بـاب سرگذشـت و شـرح احـوال او آثـاری در دسـت است ؛ از جمله «تحفۀ اهل عرفان » اثر شرف الدین ابراهیم و «روح الجنان » شمس الدین عبداللطیف که از قدیمی تـرین منـابع در بـاب زنـدگی روزبهـان اسـت و محمـدتقی دانش پژوه در روزبهان نامه (١٣٤٧) به تصحیح این دو اثر پرداخته است .
هرچند که طرح برخی از این مراحل - مانند سبقت - در کلام روزبهان تازگی دارد و پـیش از وی بـا عنـوان منازل سیرالی الله از آن یاد نشده اسـت ؛ امـا روزبهـان بـه شـیوه ای مبتکرانـه ، آن را از مراحل سلوک برمی شمرد.
طرحی که روزبهان در مشرب الارواح در پیش مـی گیـرد، ویژگـی هـای درخـور توجهی دارد که آن را از دیگر طبقه بندی هایی که در این زمینه صورت گرفته است ، متمایز می کند.
غالب منازلی که روزبهان در ایـن طـرح از آن هـا یـاد می کند، از جملۀ منازل تأثیرگذار در سیر و سلوک عرفانی اسـت و بـه همـین جهـت ، سالکی که به عبور از این منازل می پردازد، ویژگی های منحصربه فردی دارد که او را از دیگر رهروان متمایز می سازد."