خلاصة:
تفسیر تسنیم از عبدالله جوادی آملی مشخصا در شمار تفاسیر اشاری و عرفانی محض نیست ، اما نقل های متعدد او از قول عرفا در خلال این تفسیر، به ویژه از ابن عربی برجسته است . مفسر محترم با غوری که در کتب ابن عربی دارد، بر آن است که مبانی مکتب ابن عربی با مبانی امامیه مطابقت دارد. بااین حال، وی ناقل صرف آرای ابن عربی نیست ، بلکه آرای او را گاه به صراحت و حتی گاه به شدت مورد نقد و رد قرار میدهد، البته مفسر این نکته را نیز در نظر دارد که در آثار عارفان و از جمله ابنعربی، نباید دو عنصر مهم تقیه و جعل و تحریف را نادیده گرفت . در مقاله حاضر، موارد و مواضع تاثیر آرای تفسیری ابن عربی در تفسیر تسنیم نشان داده شده، و به مبانی مشترک عرفانی دو مفسر اشاره شده، و در نهایت انتقادهای ضمنی یا آشکار صاحب تفسیر تسنیم معرفی و دسته بندی شده است .
Tasnīm interpretation of Qurān، written by ‘Abd al-Allāh Javādi Ᾱmoli، is not specifically a mystical interpretation، but his numerous quotes of Sufis، especially of Mohyi al-din Ibn ‘Arabi، is striking. The exegete with deep knowledge of the content of Ibn ‘Arabi's books، believes that the foundations of Ibn ‘Arabī's school correspond with Shi’ite school fundamentals. However he is not only the narrator of Ibn ‘Arabī opinions، but he criticizes and rejects them explicitly and strongly. The exegete has also noted that، in the study off the works of Sufis such as Ibn ‘Arabi، some important elements such as dissimulation (taqiyah)، forgery (ja'l) and distortion should not be ignored. In this research the influence of Ibn ‘Arabi's ideas on Tasnīm interpretation and the common mystical foundations of the two exegetes have been shown. At the end the implicit or explicit criticisms of the author of Tasnīm has been introduced and classified.
ملخص الجهاز:
"١٣-٦٩٧) نکته دوم اینکه گرچه در کتابی که مفسر محترم سخن ابن عربی را از او نقل کرده، وی برهان نظری را در دستیابی به گوهر ایمان به طور مطلق ، ناکارآمد معرفی میکند، ولی باید توجه داشت که این گونه نیست که او مطلقا برهان را نفی کند؛ زیرا در آثار دیگر ابن عربی آمده است که وی برای شناخت خداوند دو راه قائل شده؛ راه کشف و شهود و راه فکر و استدلال و البته معتقد است راه دوم، پایین تر از طریق کشف است ، زیرا گاهی دلیل عقلی، گرفتار شبهه شده و آن را قدح میکند، در این صورت، کسی که اهل نظر است نه بصر، در رفع آن شبهه ی و رسیدن به مطلب حق ، دچار تکلف خواهد شد: «والطریق الثانی طریق الفکرو الاستدلال بالبرهان العقلی و هذا الطریق دون الطریق الأول فإن صاحب النظرفی الدلیل قدتدخل علیه الشبه القادحۀ فی دلیله فیتکلف الکشف عنهاو البحث عن وجه الحق فی الأمرالمطلوب.
مفسر محترم هیچ گاه ناقل صرف آرای ابن عربی نیست ، بلکه در موارد لزوم، آنها را به نقد کشیده است ، به گونه ای که لسان صریح و تند مفسر را نیز نسبت به آرای ابن عربی می توان در تسنیم مشاهده کرد و آن زمانی است که از سخن وی، بوی عرفانبافیهای کاذب به مشام برسد و یا در تضاد آشکار با آیات قرآن ، عصمت انبیاء علیهم السلام یا دیگر عقاید مسلم شیعه باشد، گرچه خود در دیگر تألیفاتش بر این باور است که در این گونه موارد نباید دو عنصر مهم تقیه و نسبت دروغ و جعل و تحریف در آثار عالمان را نادیده گرفت ."