نقد مبانی فقهی- حقوقی لزوم اخذ برائت از بیمار برای سلب مسئولیت از پزشک مقالة

یکی از مسائل حوزه فقه و حقوق پزشکی، اخذ برائت از بیمار جهت رفع مسئولیت است. فقهای امامیه در خصوص ضمان پزشک حاذقی که با اذن بیمار به معالجه­ی­ وی اقدام می­نماید و مرتکب تقصیر و خطایی نمی­گردد، اختلاف نظر دارند. گروهی به عدم ضمان حکم کرده و معتقدند اگرچه برائت نهادی مشروع است، ولی اخذ آن بی­فایده می­باشد. اما دیدگاه مشهور، پزشک را در این حال ضامن می­داند و برای رهایی وی از چنین مسئولیت سنگینی است که لزوم اخذ برائت از بیمار را مطرح می­نماید. این نوشتار به نقد مبانی فقهی و حقوقی دیدگاه اخیر می­پردازد. مفاد دیدگاه مشهور قابل تأمل و انتقاد به نظر می­رسد؛ چرا که برائت را تنها راه معافیت پزشک حاذق، مأذون و غیر مقصر معرفی می­کند و در صورت عدم تحصیل آن، پزشک را در هر حال ضامن می­داند. مسئولیت بدون تقصیر پزشک بر مبنایی محکم استوار نبوده و با مصلحت اجتماعی سازگار نیست. همان ضرورت اجتماعی که به عنوان مهمترین دلیل توجیه لزوم اخذ برائت از بیمار مطرح شده است، ایجاب می­کند که پزشک از همان ابتدا و بدون نیاز به تحصیل برائت، ضمانی بر عهده نداشته باشد. در نتیجه چنانچه پزشک ماهر و محتاط با رعایت موازین فنی، علمی و اخذ رضایت آگاهانه­ی بیمار به معالجه اقدام کند، حتی در صورت عدم اخذ برائت از بیمار، ضمانی بر عهده نخواهد داشت. قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، نیز این دیدگاه را برگزیده و در صورت عدم تقصیر پزشک، حکم به عدم ضمان وی می­کند، حتی اگر اقدام به تحصیل برائت نکرده باشد. بنابراین اخذ برائتی که در این قانون ذکر شده، در عمل تأثیری در مسئولیت مدنی پزشک ندارد.

(94-92 حقوقدانان نیز در بحث از تأثیر اخذ برائت ، تقصیر و خطـای پزشـک را بـه عنـوان مانعی در این راه مطرح کرده و معتقدند شرط برائت تا زمـانی مـؤثر و نافـذ اسـت کـه پزشک در انجام اعمال خود مرتکب تقصیر و خطایی نشده باشد (عباسـی، ١٣٨٩: ٢٨٩؛ شجاعپوریان ، ١٣٧٣: ٦٨؛ ایمانی، ١٣٧٩: ١٦٦؛ کاظمی، بهار١٣٨٩: ٢٨٤؛ پور اسـماعیلی، تابستان ١٣٨٩: ٦٣؛ پارسا پـور و همکـاران ، ١٣٨٥: ٣٠؛ حـق محمـدی فـرد و موسـوی بجنوردی، ١٣٨٦: ٥٦). برخی نیز متذکر شده اند که آمادگی بیمار و اعتماد بـه پزشـک و اذن به معالجه یا اعطای برائت به او در صورتی کارساز است که پزشک بر اساس کتـب پزشکی مرجع اقدام کرده باشد و بتواند ثابت کند که بر وفق آن اصول رفتـار نمـوده یـا اگر در کتب مرجع معالجه ی خاصی توصیه نشده ، بر اساس علم و تجربـه روز پزشـکی عمل کرده است والا اگر ضرری (اعم از فوت ، تشدید بیماری، نقص عضو یـا عـوارض جانبی) وارد شده باشد، آمادگی و اذن و حتی اخذ برائت از بیمار هـیچ گونـه اثـری در رفع مسئولیت پزشک ندارد (داراب پور،١٣٨٤: ٣٠٥؛ خادم سر بخش ، ١٣٨٩: ٥٨)، زیـرا بیمار، پزشک را از خسارات ناشی از معالجه ، بری کرده است ، نه از زیان هـای ناشـی از تقصیر (صفایی، ١٣٩١: ١٥٢).