جایگاه و کارکرد منصب داروغه در دوره تیموریان مقالة

یکی از پیامدهای تهاجم مغول ، رواج تعابیر و اصطلاحات مغـولی در سرزمین های مفتوحه بود. «داروغـه » یکـی از واژگـان و منصـب هـای واردشده از فرهنگ مغول به ایران است . این منصـب کـه در تمـامی حکومت های جانشین مغولان دیده میشود، در عصـر تیموریـان هـم به موجودیت خود ادامه داد. در ایـن پـژوهش ، بـرآنیم بـا اسـتفاده از اطلاعـات موجـود در منـابع ، جایگـاه و کـارکرد ایـن منصـب را در ساختار دیـوانی امپراتـوری تیموریـان ، بـه ویـژه بـا تأکیـد بـر دوره ی حکمرانی تیمور، شاهرخ ، ابوسـعید و سـلطان حسـین بـایقرا، بررسـی کنیم . مسـئله ی اصـلی در ایـن پـژوهش ایـن اسـت کـه داروغـه چـه جایگــاه و کــارکردی در سلســله مراتــب دیــوانی دوره ی تیموریــان داشته است ؟ پژوهش حاضر را با بهره گیری از روش تحقیق تـاریخی و مبتنیبر اسناد و مدارک اصلی انجام داده ایم . نتیجه ی تحقیـق نشـان میدهد که منصب داروغه که معمولا با حـاکم بـه صـورت متـرداف اسـتفاده مـیشـد، در سلسـله مراتـب دیـوانی دوره ی تیمـوری، جـزو مناصب ایالتی بود و پشـت سـر امـرای دیـوان مـال قـرار مـیگرفـت . داروغه ها با توجه بـه شـناور بـودن مسـئولیت هـا در ایـن دوره کـه از خاستگاه قبیله ای این حکومت ناشی مـیشـد، کارکردهـای مختلـف اداری و نظامی، ازجمله حفظ نظم در داخـل منطقـه ی تحـت اختیـار خویش ، تأمین رفاه و امنیت ، عزیمت به لشکرکشیهـا، مشـارکت در فعالیت های عمرانی و زراعی و ... را برعهده داشتند.

"در زمان سلطان حسین بایقرا، امرایی که حاکم هرات یا سمرقند بودند (دو تن از امـرای نوکوز، دو تن از امرای ارغون و علیشیر، از قبیلـه ی اویغـور کـه از ملازمـان بـایقرا بودنـد و منصب مهرداری داشتند)، به عنـوان حـاکم و داروغـه انتخـاب شـدند (Ibid)؛ بـرای نمونـه ، محمدبن ولی بیگ نوکوز حاکم و داروغه ی هرات شده بود و علیشیر نـوایی کـه مهـردار و ملازم بایقرا بود، پـس از رنجـش بـایقرا از او، بـه حکومـت ناحیـه ی اسـترآباد گماشـته شـد (٨٩٢ه . بـه گفتـه ی هرمان ، داروغه ها مالیات هـا و سـیورغال هـای زیـادی را دریافـت و معافیـت هـای مالیـاتی را تصویب میکردند (١٩٤ :١٩٦٨ ,Ibid)؛ برای مثال ، شاهرخ هنگام تعیین الیاس خواجـه بـه حکومت قم ، کاشان و ری، مال و خراج آن ولایت را به عنوان سیورغال بـه او داد تـا بـرای خود و لشکرش مصرف کند (حافظ ابرو، ١٣٨٠: ٤. با توجه به اطلاعات موجود در منابع ، درمییابیم کـه در زمـان تیمـور، داروغـه هـا بیشـتر ازبـین قبایـل بـرلاس ، قـوچین ، ایلچیگدای، قبچاق ، اپردی و فرماندهان بومی خراسـان و مازنـدران انتخـاب مـیشـدند و از ملازمان شخصی، کمتر به عنوان داروغه یا حاکم ولایتی اسـتفاده مـیشـد؛ درحـالی کـه در زمان شاهرخ ، ملازمان شخصی او، چون شاه ملک ، خانواده ی فیروزشاه و علیکه کوکلتاش ، عهده دار این منصب میشدند."