خلاصة:
درون گرایی و محرمیت دو اصل اساسی و بنیادی در معماری ایرانی - اسلامی است که تأثیر بسزایی در شکل گیری سازمان فضایی شهرها و عناصر کالبدی بناهای سنتی ایران داشته است . هرچند عامل اقلیم در انتخاب و گزینش اصل درون گرایی در شهرسازی ایران قبل از اسلام مؤثر بوده است ، لیکن در دوره ی اسلامی بر پایه ی مبانی و ارزش های اعتقادی و جهان بینی اسلامی علاوه بر الگوی درون گرایی ، اصل محرمیت نیز از دو منظر کالبدی و معنایی به عنوان یکی از معیارهای اصلی طراحی شهرها و بناها مورد توجه معماران قرار گرفت . از جمله فضاهایی که بازتاب دو اصل فوق الذکر به روشنی در فضاهای کالبدی آن قابل مشاهده است ، خانه ها هستند. نداشتن ارتباط بصری مستقیم داخل خانه با فضاهای شهری و تقدس بخشیدن و حفظ حریم خانواده و فراهم کردن فضا و قلمرو محرم در عناصر فضایی از ویژگی ها و شاخصه های خانه های دوران اسلامی ایران است . ناگرندگان در پژوهش حاضر با هدف بازشناسی و بازنمایی دو اصل درون گرایی و محرمیت در عناصر کالبدی - فضایی خانه های تاریخی بیرجند سعی در تبیین آن با روش توصیفی - تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مشاهده و بررسی میدانی خواهند داشت . نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفته اند که بازتاب آن را می توان درساخت بنا با نقشه و الگوی درون گرایی و تأمین لایه های محرمیت سه گانه عمومی ، خصوصی و نیمه خصوصی مشاهده کرد.
ملخص الجهاز:
"حفظ حریم و شأنیت موجب شد تا معماران ایرانی خانه ها را بر مبنای این باور دینی طراحی و احداث نمایند و تقسیم بندی فضاها که در معماری سنتی ایران سلسله مراتب فضایی نام گرفت ، راهکاری مناسب در جهت رعایت الگوی درون گرایی ، اصل محرمیت و متضمن حریمی قدسی گردید (کریمیان و عطارزاده ، ١٣٩٠: ٦١).
نمونه های انتخاب شده از جامعه آماری مورد مطالعه متمرکز بر پنج خانه ی اعتمادی ، پردلی ، آراسته ، فروتنی و لاله از محلات بافت تاریخی بیرجند - متعلق به دوره قاجار- هستند که از منظر شاخصه های معماری ایرانی - اسلامی نمونه های مطالعاتی مناسبی جهت بازنمایی الگوی درون گرایی و اصل محرمیت اند.
در یک جع م بندی کلی نتایج پژوهش بیانگر آن است که در طراحی و ساخت خانه های تاریخی بیرجند در عصر قاجار معماران از دو اصل درون گرایی و محرمیت در ساماندهی فضایی عناصر کالبدی بهره گرفته اند که بازتاب آن را می توان در ساخت خانه ها با نقشه و الگوی درون گرا و تأمین لایه های محرمیت سه گانه ی عمومی ، خصوصی و نیمه خصوصی و رعایت اصل محرمیت بر مبنای اصل سلسله مراتب حرکتی ، تفکیک جنسیتی ، نحوه ی ورود به داخل خانه با نصب کوبه های زنانه و مردانه ، ایجاد فضاهای هشتی و راهرو به منظور عدم دسترسی مستقیم به اندرونی ، ایجاد میان سرا به عنوان حریمی امن و آرام و ساخت اتاق ها با رعایت قلمرو محرم بودن مشاهده کرد."
(
, 
, 
)
