خلاصة:
طــرح احیــای آثــار حکمــای ایرانــی ، ایــده ای بــود کــه روح آن را هانــری کربــن در برخــی اســاتید معاصــر دمیـد. اسـتاد آشـتیانی نیـز تحـت تاثیـر همیـن نـگاه بـه تحقیـق در کتـب و رسـائل بسـیاری از حکمـای چهــار قــرن اخیــر پرداخــت و مجموعــه ٔ چهارجلــدی منتخباتــی از آثــار حکمــای الهــی ایــران را تالیــف کــرد. او علی رغــم درخواســت کربــن ، مبتنــی بــر تصحیــح و چــاپ بیکم وکاســت آثــار فیلســوفان شــامخ ـ آن چنان کـه کربـن بـا کمـک سـید حسـین نصـر در گـردآوری مجموعـه مصنفـات شـیخ اشـراق عمـل کـرد ـ صـرف چـاپ آثـار را چنـدان مفیـد نمی دانسـت . بـه بـاور وی ، آرای گذشـتگان ضمـن تصحیـح و چـاپ ، بایــد تحلیــل ، نقــد و داوری شــود و میــزان اهمیــت هــر متفکــر و تاثیــر و تاثــرات میــان فیلســوفان بــرای خواننـده روشـن شـود. امـا نگارنـده بـا تامـل فـراوان در ایـن اثـر سـترگ و مطالـب متنـوع آن دریافـت کـه غایـت آشـتیانی از ایـن نقـد و نظرهـا، دسـت کم در مقـام عمـل ، امـر دیگـری بـوده اسـت ؛ و آن ، مقایسـه ٔ آثـار هـر فیلسـوف بـا آرای ملاصـدرا اسـت . در ایـن نوشـتار نشـان داده شـده کـه اسـتاد معاصـر، پـاره ای از نظــرات فیلســوفان غیرصدرایــی را در آرای ملاصــدرا هضــم میکنــد و در بیشــتر مــوارد ـ بــدون همدلــی و توجــه لازم بــه بســتر معرفتــی متفکــران مــورد بحــث ـ نظــرات ایشــان را بــا ذکــر دلایلــی بــر پایــه ٔ مبانــی صدرایـی یـا حتـی بـدون دلیـل و صـرف بیانـات شـعاری ، نقـد و جـرح میکنـد. ثمـره ٔ چنیـن عملکـردی بــرای بیشــتر مخاطبــان تالیــف ســترگ آشــتیانی ، بی مبالاتــی بــه آثــار متفکــران غیرصدرایــی و غفلــت از ســفره های رنگارنــگ فیلســوفان شــیعی چهــار ســده ٔ اخیــر اســت
ملخص الجهاز:
"از نــام کتــاب و از عبــارات ابتــدای مقدمــه ٔ آشــتیانی در مجلــد اول ، چنیــن بــه نظــر می رســد کــه او بــا تألیـف ایـن اثـر درصـدد اسـت آثـاری از حکمـای قـرن یازدهـم بـه بعـد را، احیـا، و طالبـان این گونـه مباحـث را بـا برخـی دفینه هـای علمـی مربوطـه آشـنا کنـد؛ امـا بـا قـدری تأمـل در برخــی بندهــای دیگــر ایــن مقدمــه و مهم تــر از آن ، عملکــرد اســتاد معاصــر در متــن کتـاب ، هـدف عمـده ٔ دیگـری قابـل قرائـت اسـت کـه نوشـتار پیـش رو، عهـده دار بیـان ســـال اول ، شماره ٣ و ٤ پاییز و زمســـتان ١٣٩٣ ایـن مطلـب اسـت .
٢. محقــق فرانســوی تقاضــای چــاپ آثــار انتخابــی را بــدون کم وکاســت و بــدون نقــد و ارزش گــذاری داشــت ، شــبیه آنچــه در بــاب آثــار ســهروردی اعمــال شــد و پــس از آن تــا بــه امــروز هــر اســتاد، دانشــجو، طلبــه یــا علاقه منــد بــه آثــار فلســفی ، می توانــد بــا مراجعـه ٔ مسـتقیم بـه آثـار سـهروردی در بـاب نظـرات وی ، مقـالات تحقیقـی ـ تحلیلـی بنـگارد یـا بـا مقایسـه ٔ کلمـات سـهروردی بـا مکتوبـات اندیشـمندان متقـدم یـا متأخـر، بـه کارهـای تحقیقـی ـ تطبیقـی روی آورد؛ امـا متأسـفانه آشـتیانی ایـن خواسـته ٔ به حـق یــا پیشــنهاد راه گشــای کربــن را اجابــت نمیکنــد و ـ چنان کــه بیــان خواهــد شــد ـ در همـه ٔ مـوارد بـا نقـد و جرح هـای بعضـا بی وجـه ، راه را بـرای عرضـه مباحـث تحلیلـی یـا مطالعــات تطبیقــی بــر بســیاری از فلســفه پژوهان می بنــدد."