خلاصة:
مسئله خلق بدهی در نظام بانکداری متعارف از مسائل مهمی است که پس از بحران 2008م، به آن توجه بیشتری شد. یکی از مسائل اصلی در بانکداری اسلامی، مسئله خلق اعتبار است. در اینباره دیدگاههای گوناگونی در میان اقتصاددانان وجود دارد. از دید شهید صدر( در عرصه بانکداری اسلامی، خلق اعتبار، مبتنی بر ضوابط شرعی، امکانپذیر است؛ اما آیا الگوی شکلگیری خلق اعتبار از دید وی با خلق اعتبار در نظام بانکداری متعارف یکسان است؟در تحقیق پیش رو، ضوابط شرعی متأثر از دیدگاه شهید صدر( درباره خلق اعتبار در بانکداری اسلامی، با روش تحلیلی تشریح و الگوی مفهومی از فرایند شکلگیری خلق پول معرفی و در چارچوب ضریب فزاینده پولی در قالب اثر شریعت، الگویی از خلق اعتبار در بانکداری اسلامی متأثر از اندیشه شهید صدر( ارائه میشود. فرضیه تحقیق گویای آن است که میان سازوکار شکلگیری فرایند خلق اعتبار از دید شهید صدر( با نظام بانکداری متعارف تمایز وجود دارد. نتیجهها گویای آن است که اثر شریعت شامل بدهکاربودن متقاضی اعتبار، التزام به اجرای شرط قبض، اطمینان بانک به اطلاعات متقاضی وام، جواز و لزوم عقد قرض بر ضریب فزاینده خلق پول اثرگذار بوده و وجه تمایز الگوی خلق اعتبار از دید شهید صدر( با خلق اعتبار در نظام بانکداری متعارف است.
The issue of debt creation in the conventional banking system is a major problem which has drawn much attention after 2008 crisis. One of the main issues in Islamic banking is credit creation، as well. The economists have different viewpoints in this regard. In the viewpoint of Martyr Sadr، credit creation، if in compliance with jurisprudential standards، is possible in Islamic banking. However، is credit creation model based on his thoughts the same as the model in the conventional banking system?
In this research، adopting the analytical method and using a conceptual model of credit creation process، we have introduced the jurisprudential standards، in compliance with Martyr Sadr’s thoughts، about credit creation in Islamic banking، and in the framework of money multiplier in the context of Shariah’s effect، we have offered a model of credit creation in Islamic banking on the basis of his thoughts. The hypothesis، here، is that there is a difference between credit creation process in the viewpoint of Martyr Sadr and that of the conventional banking system. The results suggest that Shariah's effects، including credit applicant’s being debtor، the commitment to fulfill Qabz provision، bank’s trust in the information provided by the loan applicant، and Qarz contract’s being allowed and obligatory، affect the money multiplier and are the difference between credit creation model in the viewpoint of Martyr Sadr and that of the conventional banking system.
ملخص الجهاز:
در دین اسلام، عقد قرض باید در چارچوب ضابطههای شرعی مانند قبض، اطمینان از اطلاعات متقاضی وام به وسیله بانک، جواز و لزوم عقد قرض صورت گیرد؛ بنابراین مشاهده میشود که در اسلام، نگاه به مسئله قرض تفاوتهای اساسی و بنیادین دارد که به همین دلایل، نظام بانکداری اسلامی را از نظام بانکداری متعارف در مسئله نگاه به بدهی و خلق پول متمایز میسازد.
حال اگر سپردهگذار، متقاضی وام باشد، اگر بانک دو هزار واحد قرض دهد به شرط آنکه رد قهری تهاتر دین صورت نپذیرد آن است که رقم داده شده قبض شود؛ برای مثال، اگر هزار واحد از قرض را قبض کند و هزار واحد را قبض نکند، در این صورت هزار واحد از رقم قبضنشده حکم رد قهری تهاتر دین پیدا میکند؛ یعنی بهصورت غیراختیاری بانک هزار واحد، قرضی را که سپردهگذار پیش از این سپردهگذاری کرده اکنون پرداخت کرده است؛ بنابراین بهجای دو هزار واحد طلب بانک از سپردهگذار، بانک هزار واحد طلبکار میشود.
بر این اساس، حالت نخست که از دید شهید صدر( جایز نیست به دلیل آن است که رد قهری تهاتر دین پدید میآید و باعث بر هم خوردن عقد قرض میشود؛ زیرا زمانی که هزار واحد سپردهگذاری در بانک باشد، بانک هزار واحد به سپردهگذاران بدهکار است.
خلق اعتبار اگر در چارچوب شرعی و متناسب با ضوابط شرعی صورت گیرد، جایز است و توجه به بعدهای فقهی مسئله قرض و بهکارگیری آنها میتواند به عنوان ابزار کنترلی در جهت کاهش و تعدیل ضریب فزاینده پولی استفاده شود.