خلاصة:
مساله ی نحوه ی وجود نفس در عالم طبیعت، قبل از آن و پس از آن، از جمله مسائل مهم در فلسفه ی صدرا است. او معتقد است که وجود نفس قبل از حدوث در عالم طبیعت، به نحو کینونت عقلی جمعی است، اما وجود دنیوی اش وجودی است حادث، به نحو حدوث جسمانی و همراه با حدوث بدن. او نفس بشری را دارای یک وجود سعی می داند و تمامی مراتب وجود نفس در قوس نزول تا تحقق در عالم طبیعت و همچنین پس از آن، در قوس صعود تا نیل به درجه ی تجرد تام را مراتب این وجود سعی می شمارد.
این مقاله از میان تمام مراتب وجود نفس، قصد بررسی اولین مرتبه ی وجودی آن را در ابتدای قوس نزولی دارد، که از سوی صدرا، کینونت عقلی جمعی نفس نامیده شده است و در صدد است تا نحوه ی وجود نفس را در این مرتبه روشن سازد. روش این مقاله پژوهشی-تالیفی است و از جمله نتایج آن، بیانسازگاری این نظریه ی صدرا با مبانی فلسفی او و هماهنگی آن با آیات و روایات است.
ملخص الجهاز:
"ملاصدرا معتقد است که خاصیت نفوس بشری ، که واجد مقامات و درجات متفاوت است و مراتب و نشآت سابق و لاحق داشته ، در هر مقام و در هر عالمی صورتی غیر از مقام و عالم دیگر دارد، عامل اختلاف نظرها در مسأله ی نفس بشری است (١٧، ج٨، ص: ٣٤٣)، اما به نظر می رسد علاوه بر دلیل مذکور، نحوه ی ارتباط نفس ، به مثابه ی موجودی مجرد، با موجودی طبیعی و مادی به نام بدن ، و استنباط های مختلف فیلسوفان مسلمان از آیات قرآن و روایات ، به منظور سازگارنمودن سیستم فلسفی خود با آن ها، دلایل عمده ی دیگری برای این اختلاف نظرها باشند.
٥. معنای کینونت عقلی جمعی آنچنان که پیش تر آمد، بر اساس قول صدرا نفس بشری در سعه ی وجودی اش ، وجودی قبل از طبیعت دارد که عندالعله است ، ازنظر او، اسباب و علل ارواح بشری به دلیل کمالی که ذاتا واجد هستند، واجد وجود مسبباتشان ، یعنی ارواح بشری اند (همان ، صص : ٣٤٦ - ٣٤٧)، اما نه به وجه بالقوه ، بلکه مطابق آنچه در انحاء وجود برتر ماهیت آمد، آنها به نحو بالفعل در علل مفارقشان هستند.
این تعبیر کاملا درست است به شرطی که در چارچوب مبانی حکمت متعالیه و درک درست شرح سبزواری ، حقیقت برتر و اعلای این نفوس جزئی را در عالم ذر، که مطابق بیان صدرا عالم علم الهی است بدانیم که به نحو صور مثالی در عالم ملکوت نیز جلوه کرده اند و به عبارت دیگر، این صور مثالی قدری نفوس حقیقتشان در مسببات خود که وجود منبسط و در نهایت عالم علم الهی است می باشد، لکن در هر مرتبه با ویژگی های همان مرتبه موجودند."