نقد و بررسی تاریخ ولادت و شهادت امام جواد‌ (ع) مقالة

تاریخ ولادت و شهادت امام جواد(ع) از جمله موضوعاتی است که گزارش‌های تاریخی چندگانه‌ای از آن، در منابع تاریخی آمده است. رسیدن به نتیجه‌ای روشن در این گونه موارد، علاوه بر افزودن آگاهی‌های قابل اعتماد درباره معصومان(ع)، به شناخت بهتر زمان صدور برخی روایات و رویدادها مدد می‌رساند. این مقاله برای تعیین زمان دقیق تولد و شهادت امام جواد(ع)، با بررسی گزارش‌های موجود در منابع شیعه و اهل سنت درباره سال و ماه تولد امام(ع)، گزارش‌های تولد آن حضرت در غیر سال 195 قمری و نیز گزارش تولد ایشان در دهم ماه رجب را نامعتبر و گزارش تولد آن حضرت در پانزدهم ماه رمضان سال 195 قمری را مستند و برتر از دیگر گزارش‌ها شمرده است. این نوشتار، گزارش‌های دال بر شهادت امام جواد(ع) در غیر سال 220 قمری را نیز دارای اعتبار ندانسته و گزارش شهادت آن حضرت در آخر ماه ذی‌قعده سال 220 قمری را برتر از دیگر گزارش‌ها نهاده است.

ولی بـا توجـه بـه اینکـه آن گرامی در سال ٢٢٠ هجری و در حدود ٢٥ سالگی به شهادت رسید ــ چنانکـه در ادامـه خواهد آمد ـ و اشعری و مکی نیز این سخن را پذیرفته اند،٣٣ باید گفت در گـزارش اینـان / / اشتباهی رخ داده و واژه «» به خطا به جای کلمه «» ثبت شده و در حقیقت عدد یادشده ١٩٥ است نه ١٧٥؛ به ویژه آنکه اشعری در این نقل ها با نوبختی همگـام اسـت و نوبختی در گزارش خود سال ١٩٥ هجری را ذکر کرده است . شیخ طوسی، نخستین ثبت کننده این گزارش ، فقط بـه نقـل آن در کتـاب مصـباح المتهجد ـ که کتابی گزارشی است ـ بسنده کرده ، ولی در کتاب تهذیب الاحکام که برتـرین / کتاب پژوهشی اوست ، آن را برنتابیده و بر تولد آن حضرت در مـاه رمضـان تأکیـد کـرده است ،٧٥ چنانکه طبرسی و ابن شهرآشوب نیز چنین کرده اند. همان گونه که گفته شد، پیش از ابن عیاش ، همگی راویان و نگارندگان بزرگ چـون نوبختی، کلینی و مسعودی بر تولد امام جواد در ماه رمضان تأکید کـرده ، از تولـد آن حضرت در ماه رجب نام نبرده اند و در دوران وی نیز بزرگانی چون صدوق و شیخ مفید بـا اینکه به منابع درخور و معتبر دست رسی داشتند، هیچ گونه اشاره ای به سخن ابـن عیـاش نکرده اند. در نتیجه آخرین روز ماه ذی القعده به نام روز / شهادت پذیرفتنی است ؛ زیرا این نقل در منابع معتبر که در اکثریتند ثبت شده و مـیتـوان نام نوبختی، اشعری، کلینی، حسن بـن محمـد قمـی، شـیخ مفیـد، شـیخ طوسـی، فتـال نیشابوری، طبرسی، ابن شهرآشوب ، شهید اول ، ابن صباغ مالکی، عاملی پدر شیخ بهایی و قاضی نورالله را در میان نگارندگان آن مشاهده کرد.