خلاصة:
تحقیق حاضر به این سوال میپردازد که ماهیت تغییرات جهان عرب و ریشه های هنجـاری آن را در قالب کدام نظریه میتوان تبیین کرد؟ فرضیه مد نظر آن است که هر چند هنجارهـای بـین المللـی و هنجارهای منطقه عربی هر کدام در تحولات اخیر منطقه عربی نقش داشته انـد، امـا بـیش از همـه «هنجارهای اسلامی» در پیدایی و به سرانجام رساندن این تحولات نقش دارند. در این تحقیق گفته شده است که «دین » و «عدالت » رابطه ای «افقی» و «مکمل » دارند زیرا یکی از اهداف اصلی دین برپایی عدالت است و متقابلا بسط و گسترش عدالت به تقویت نفـوذ و جایگـاه دین در جامعه میانجامد. اسلام در حوزه داخلی، عدالت را با «رفع ظلم » و در حوزه خارجی، عـدالت را با «رفع استکبار» پیوند زده است و این مسـاله وجـه مبـارزاتی مسـلمانان را در دو حـوزه ملـی و بین المللی مشخص میکند.
ملخص الجهاز:
"بیداری اسلامی در منطقه عربی از آنچه که هویت این منطقه را شکل داده اثر پذیرفته است در این بین نظامهای سیاسی ساقط شده و یا در معرض سقوط نتوانستهاند در برابر امواج مخالف فعال که از نظر عدد و رقم در مقایسه با جمعیت کشور، بزرگ نبودهاند، مقاومت کنند و حال آنکه عدد نیروهای سازمانیافتهای که در اختیار آنان بوده از عدد جمعیتی که برای سرنگونی نظام سیاسی به خیابانها و میادین آمدهاند، بیشتر بوده است.
هنجارهای اسلامی و بیداری در منطقه قیام عمومی و فراگیر یک ملت و یا چند ملت به طور توأمان ـ آنگونه که در انقلابهای اخیر عربی مشاهده شد، بدون تکیه بر باورهای برانگیزاننده اصیل عمومی توجیهپذیر نیست و همانطور که گفته شده است «جنبشهای اجتماعی صرفا پاسخی غیرعقلایی به اختلافات یا بیعدالتیهای اجتماعی نیستند، آنها دربرگیرنده دیدگاهها و راهبردهایی هستند که نشان میدهند چگونه میتوان بر این اختلافات و بیعدالتیها چیره شد» (گیدنز، 1382: 683).
در این میان برخلاف نگاه غالب، شکل هندسی ارزشها و هنجارهای اسلامی عمودی و ستونی نیست بلکه افقی و انطباقی هستند به این معنا که ارزشها ـ نظیر توحید ـ پدید آورنده هنجارها ـ نظیر نفی سبیل ـ هستند ولی متقابلا رعایت هنجارها هم به تقویت ارزشها در محیط اجتماعی منجر میشوند و از این رو قرآن کریم در آیه 40 سوره حج میفرماید: «و لولا دفع الله الناس بعضهم ببعض لهدمت صوامع و بیع و صلوات و مساجد یذکر فیها اسم الله کثیرا» در عرصه تحولات اخیر منطقه عربی، دین نقش مهمی ایفا کرده است."