خلاصة:
چکیده:اسطورۀ اژیدهاک یکی از قدیمیترین و شناخته شدهترین اسطورهها در ادب فارسی از دوران کهنسال تا به دوران اسلامی است. اسطورۀ اژیدهاک از راه متون اوستایی شناخته شده است؛ در ادبیات زرتشتی به زبان پهلوی نیز، اسطورهای شناخته شده بشمار میآید. بس پیداست که این اسطوره، یادگار نوشتههای پسا-ساسانی را نیز بهشدت تحت تاثیر قرار داده است. مطالعۀ تطبیقی این اسطوره در منابع اسلامی از بن مایۀ همانند و نزدیک آن در منابع عربی-فارسی حکایت دارد. با وجود این، در کوش نامه، سرودۀ حکیم ایرانشان ابی الخیر، داستان درمان بیماری ضحاک با پیدایی پزشکی هندی گره خورده است که این نکته در سایر متون عربی-فارسی شناخته شده، دیده نمیشود. این مقاله تلاش دارد تا بهیاری رخدادهای نخستین سدههای اسلامی، چرایی حضور این پزشک هندی در درمان بیماری ضحاک را توضیح دهد؛ آنجا که نگارنده ضحاک را با هارون و پزشک هندی را با پزشک نامدار هندی یعنی منکه، پزشک معالج آن خلیفۀ ستمگر، سنجیده است. واژههای کلیدی: ضحاک، کوش نامه، منکه هندی، متون عربی-اسلامی.
ملخص الجهاز:
"شوربختانه ، در تفاوت روایی داستان ضحاک در کوش نامه ، در سنجش با دیگر یادگار نوشته های عربی- ایرانی، به رخدادهای نخستین سده هایاسلامی و نیز پیوندهای علمی ایران و هند توجه نشـده اسـت .
کــه ایــن درد را چــاره آرم بــجــای کــنــد درد را بــر تــو آســــان خــدای از این گفته ضـــحاک شـــد شـــادمان بســــی چــیــز دادش هــم انــدر زمــان (ایرانشان ، ١٣٧٧: ٣٠٢-٣٠٣) نگارنده در پی بررسی تکراری شخصیت ضحاک و ماردوشی او نیست ؛ پرسش اینجا است که چرا در کوش نامه ، داســتان ضــحاک با «پزشــک هندی» گره خورده اســت ؟ آیا حضــور این شخصیت ، یک تصادف است یا باید برای آن دلایل منطقی جست وجو کنیم ؟ با وجود این ، در پیشــینۀ این داســتان از دورة باســتان ، میانه و نو نمیتوان اثری از وجود یک پزشــک هندی یا شخصیتی هندی دید و دیگر منابع عربی و اسلامی نیز آن را گواهی نمیکند.
دریایی، ١٣٨٣: ٦٦) اکنون و با این مقدمۀ کوتاه ، آیا میتوان وجود این پزشک هندی در داستان ضحاک را با پیوندهای دو سویۀ علمی و تأثیر علمی هند بر ایران سنجید؟ به گمان نگارنده ، برای چرایی وجود این پزشـــک هندی باید به ســـراغ اتفاق های نخســـتین سده هایاسلامی رفت ؛ آنجا که برخی رخدادهای جدید اجتماعی، سیاسی و تاریخی در نتیجۀ تازش اعراب ، بر بســـیاری از اســـطوره ها در ادب فارســـی اثرگذار میشـــوند.
آیا کتک خوردن ، اخراج و فرار پزشک هندی داستان ضحاک در کوش نامه می تواند با حسادت احتمالی دیگر پزشکان دربار سنجیده شود؟ تصــویرپردازی متون ایرانی از ضــحاک، به عنوان شــخصــیتی عرب ، ریشــه در رخدادهای نخستین سده های اسلامی دارد."