خلاصة:
بررسی تطبیقی گسست رابطۀ اضافی در دستور زبان عربی و فارسی چکیده اصطلاح گسست رابطۀ اضافی به معنای جدا کردن مضاف از مضاف الیه و خارج کردن یک ترکیب از صورت و حالت اضافی است و از آن جهت آن را گسست یا فک اضافه نامیدهاند که مضاف از مضاف إلیه جدا شده و از حالت ترکیبی خارج میگردد. این عمل در دستور زبان عربی و فارسی قابل اجرا و دارای کاربرد بوده و مورد استفادۀ اهل دو زبان است. هدف از این مقاله دستیابی به نقاط مشترک و تفاوتهای میان این دو زبان در موضوع فک اضافه است؛ لذا از نوع توصیفی- تحلیلی و استنباطی با رویکردی تطبیقی میباشد. از رهآورد پژوهش حاضر میتوان به این مهم دست یافت که فک اضافه در هر دو زبان شیوه-های مخصوص به خود را داشته و بنا به علل مختلفی صورت گرفته است. هر چند به نظر میرسد که این علتها و روشها در دو زبان عربی و فارسی در برخی موارد با هم اشتراک دارند؛ اما میتوان چنین استنباط کرد که هیچ کدام متأثر از دیگری نبوده است. واژههای کلیدی: اضافه، گسست اضافی، فک اضافه، نحو عربی، دستور زبان فارسی.
ملخص الجهاز:
"ک: حسن ، ١١١٩: ١٩) رضی استرآبادی در کتاب خود، «شرح الکافیۀ فی النحو»، در باب تمییز، این مطلب را اضافه میکند که : تخفیف و کوتاه کردن ترکیب های دارای تمییز، به وســـیلۀ رابطۀ اضـــافه ، جایز و صحیح است ؛ به عنوان مثال : «رطل زیتا» و «منوان سمنا» را میتوان به صورت «رطل زیت » و «منوا سمن » نوشت (الرضی، بی تا: ٢١٩)؛ بنابراین ، مضاف الیه ، در ترکیب اضافی «رطل زیت » و «منوا ســمن » نیز قابل بازگشــت به حالت تمییز اســت و میتوان گفت : «رطل زیتا» و «منوان ســمنا».
ک: الأنباری، ١٩٩٥: ٣٦٩) بنا برآنچه گفته شد، جهت گ سست رابطۀاضافه به یکی از این صورت ها عمل میشود: در اضافۀ لفظی، جهت گسست رابطۀ میان مضاف و مضاف الیه ، کافی است آنها را به حالت و نقش اولیۀ خود بازگردانیم ولی در اضــافۀ معنوی، مضــاف الیه میتواند یکی از نقش های بدل ، عطف بیان ، حال ، تمییز، صـفت یا ظرف را بپذیرد نیز درصـورتیکه رابطۀ اضـافه از نوع صـفت نسـبی باشد، آن را از حالت صفت نسبیبودن خارج میکنیم .
از دیگر سو، مبحث اضافه و فک آن ، یکی از پرکاربردترین مباحث دستوری دو زبان است که در بررسی تطبیقی آن میتوان به مهم ترین وجوه اشتراک و افتراق آن ، چنین اشاره نمود: الف : موارد اشتراک: ١-از میان شـیوه های فک اضـافه ، تنها یک مورد اشـتراک بین دو زبان وجود دارد و آن ، تبدیل مضاف الیه به مفعول است که در اضافۀ لفظی صورت میگیرد؛ نظیر آنچه در زبان فارسی وجود دارد."