خلاصة:
مسئله اصلی این پژوهش، بررسی فرایند شکل گیری تفسیر اجتماعی، به عنوان یکی از تحولات فرهنگی - اجتماعی قرن اخیر در جهان اسلام است که با روش تحلیل محتوای و با مطالعه تفاسیر ترتیبی و موضوعی مفسران قرآن صورت می پذیرد. این رویکرد تفسیری، در چارچوب مواجهه جهان اسلام با جهان مدرن قابل شناسایی است. مواجهه دنیای اسلام با پیشرفت های علمی و فنی جهان غرب، در کنار عقب ماندگی جهان اسلام، برخی از مصلحان اجتماعی را به چاره اندیشی واداشت. آنان با شناخت درد جامعه اسلامی، درمان آن را در بازگشت به قرآن و بازخوانی آن، به گونه ای که پاسخ گوی نیازهای زمانه باشد، یافتند. تفسیر اجتماعی از آغاز قرن چهاردهم توسط برخی مفسران، مثل رشیدرضا، در قالب تفسیر ترتیبی «المنار» شروع شده و سیر تکاملی آن را در قالب تفسیر ترتیبی و موضوعی تا به امروز ادامه داده است. مهم ترین ویژگی این رویکرد تفسیر واقع گرایی و ملاحظه واقعیت اجتماعی در بررسی پیام الهی و نیز رویکرد انتقادی نسبت وضعیت موجود جهان اسلام و به ویژه جامعه مدرن است.
This research concentrates on investigating the process of the development of social interpretation which is considered as one of the cultural-social changes in the Islamic world in the recent century. A method of conceptual analysis used in this research which is based on study of sequential and thematic interpretations. This method of interpretation can be recognized within the framework of the encounter between the Islamic world and modern world. The encounter between the Islamic world and the scientific and technical advances in the West and the backwardness in the Islamic world، have urged some social reformers to look for a remedy. Having identified the cause of the problems of the Islamic world، they realized that they have no solution other than referring to the Qur’an and reviewing it so as to fulfill man’s modern needs. Social interpretation was first established in the beginning of the fourteenth century by some interpreters like Rashid Reza and appeared in the form of the sequential interpretation of Al-Manar، and its development is still continuing taking the form of a sequential and thematic interpretation. The most important characteristics of this approach: its realistic interpretation، considering social reality in the investigation of Divine message and using a critical approach to the current state of the Islamic world، especially modern society.
ملخص الجهاز:
"1. تفاسیر ترتیبی اجتماعی در دوران معاصر پیش از بیان زمینه های اجتماعی شکل گیری این گرایش تفسیری، لازم به یادآوری است که هرچند تفسیر به دو به بخش ترتیبی و موضوعی تقسیم می شود، ولی عنوان مفسر در «علوم قرآن و تفسیر»، بیشتر بر شارحان ترتیبی قرآن کریم اطلاق می گردد.
بنابراین، زمینه ها و ویژگی هایی که در باب تفسیر اجتماعی بیان می گردد، توصیف تفسیرهای ترتیبی است، هرچند دربارة تفسیرهای موضوعی نیز که در نیمه دوم قرن اخیر و اکثرا توسط همین مفسران و یا دیگر قرآن پژوهان و در حاشیه تفاسیر ترتیبی و با بهره گیری از مباحث تفاسیر ترتیبی، نگاشته شده نیز مصداق دارد.
در این رویکرد، مفسر تلاش می کند تا نظم اجتماعی مطلوب از نگاه قرآن، که دربردارندة سعادت دنیوی و اخروی جامعه است، به تصویر بکشد؛ زیرا به گفته تفسیر کاشف: در ورای آیات یک مقسم مشترک و چارچوب عامی وجود دارد که همه قواعد و اصول و سوره ها و آیات را به هم پیوند می دهد، و آن عبارت است از: دعوت مردم به اینکه زندگی پاکیزه ای داشته باشند که امنیت و عدالت بر آن حاکم باشد و فراوانی و صلح آن را فراگیرد (مغنیه، 1424ق، ج 1، ص 11-12).
یکی از مراحل تکاملی این تفسیر، رویکرد موضوعی است که در دهه های اخیر، به تناسب ضرورت اجتماعی و نیاز جامعه به طرح مباحث تخصصی و بیان نظریه همه جانبه قرآن کریم در باب موضوعات خاص شکل گرفت."
(
, 
, 
)
