خلاصة:
شهابالدین محمد زیدری نسوی، صاحب کتاب نفثةالمصدور، به عنوان یکی از نویسندگان بزرگ و صاحب سبک نثر فنی و مصنوع، از آرایههای بدیعی و بیانی برای آرایش کلام خود بهرة زیادی برده است. وی بهویژه به تشبیه به عنوان عنصر اساسی خیالانگیزی، رویکردی خاص برای ارائة مضامین و اندیشهها و گاه انتقال عواطف و احساسات مورد نظرش داشته است. این پژوهش، این شگرد بیانی را در کتاب نفثةالمصدور، به ویژه از دیدگاه بلاغی بررسی و نقد کرده است. بایدگفت زیدری در مجموع، 241 تشبیه به کاربرده است که در این میان، عناصر انتزاعی و مظاهر طبیعی به عنوان مهمترین مواد تشبیه، بیشترین کاربرد را داشتهاند. از نظر ساختار نیز بیش از 61 درصد کل تشبیهات، به صورت ترکیب اضافی به کار رفتهاند که تأثیر زیادی در رسایی و خیالانگیزی صورخیال دارند. اهمیت کار زیدری در شیوة ارائة صورخیال است؛ زیرا بیشتر تشبیهاتی که به کارگرفته، نتیجة ابداع و آفرینش خود اوست. ضمن اینکه وی در غالب موارد نیز این تشبیهات را با انواع آرایههای لفظی و معنوی، بهویژه سجع و جناس و ایهام همراه کرده که سبب شده است تا کلامش را لایههای متعدد خیال و موسیقی فراگیرد.
Shahab al-Din Mohammad Zeydari Nasavi، the author of “Nafsat al-Masdoor”، as one of the outstanding technical، literal and stylist prose writers، had a great interest in using different innovative and expressive arrays to illustrate his works. He looked simile as an essential element of fantasy، and a unique approach in presenting themes، ideas and sometimes transmission of emotions and feelings. This study is to review and analyze this expression technique in his Nafsat al-Masdoor، particularly from the point of the rhetorical approach. it should be said that Zeydari had totally used 241 cases similes from which abstract elements and natural manifestations have had the most usage. In terms of the structure، more than 61% of the similes have been used as additional components that impact on text distinctness and inspiring of imageries profoundly. The importance of Zeydari’s work is the manner he introduces similes، for most of them are the result of author’s innovation and creativeness. Meanwhile، he has often used these similes along with different verbal and semantic arrays particularly rhyme and pun and ambiguity، which led his words being consisted of fantasy and music multi-layers.
ملخص الجهاز:
افزون بر ایـن هـا، مقالات دیگری هم زیباییهای بدیعی و بیـانی نفثـۀالمصـدور را بـه صـورت کلـی نقـد و بررسیکرده اند، اما در هیچ یک از این پژوهش ها به تشبیه به صـورت مسـتقل پرداختـه نشده است ، بلکه در کنار دیگر عناصر بلاغی اشارات مختصری نیز به تشبیه شده اسـت ؛ از این رو، در این مقاله تشبیه به عنوان اساسیترین عامل در خیال انگیزی نفثۀالمصـدور، به گونه ای مفصل همراه با ذکر نمونه هایی از کتاب ، بررسی و تحلیـل شـده اسـت ؛ البتـه باید متذکر شد که تأکید این پژوهش بیشتر بر نقد و تحلیل ارزش جنبـه هـای بلاغـی و زیباشناسی تشبیهات نفثۀالمصدوراست و بنابراین ، بـه تقسـیمات گونـاگون آن در کتـب بیانی از جنبه های ظاهری و شیوه های کاربرد نظر نداشته است .
رویکرد زیدری به استفاده از تشبیه به صورت ترکیب اضـافی به گونه ای است که حتی در برخی موارد در یک سطر، چند بار تشبیهاتش را به صـورت ترکیب اضافی آورده که تأثیر زیادی در ایجاز و غنای تخیلی تصاویرش داشـته اسـت ؛ از جمله در مورد زیر که سه تشـبیه اضـافی «طوفـان بـلا»، «کشـتی حیـات » و «جـداول ممات » را در سطری کوتاه به کار برده است : «طوفان بـلا چنـان بالاگرفتـه ، کـه کشـتی حیات را گذر بر جداول ممات متعین گشته » (زیدری، ١٣٨١: ٢).
از موارد متعدد چنین تشبیهاتی به ذکر چند مورد بسـنده میشود؛ از جمله در تشبیه زیر که وجه شبه را برای دو مشبه به ، به صورت اسـتخدام بـه کار برده است : «مغاری چون حال محنت زده و حوصلۀ بخیـل ، تنـگ و تاریـک » (زیـدری، ١٣٨١: ٥٧).