پرابلماتیزه کردن گسست تاریخی کردستان ایران (تأملی بر شکاف پیشامدرن/ مدرن) مقالة

اگر از چند مورد کار جدی صرف نظر کرده باشیم غالب نظریاتی که تاکنون به تاریخ ایران پرداخته­اند، چه در سطحی ساده و چه در سطحی پیچیده­تر، در لابیرنتی تودرتو از کش وقوس های شرق­شناسانه سیر کرده­اند. پارادایم هایی از این دست که در سنت فلسفه تاریخ قرار می­گیرند به ناچار تاریخ ایران را در آئینه دولت/ مرکز نگریسته­اند و سکوتی تاریخی به غیردولت/ غیرمرکز تحمیل کرده اند، برهه­ای خاص از تاریخ را به تمامی زمان و مکان آن فرافکنده­اند و با غیرتاریخی کردن «لحظه حال» به آن چنان ازلیتی بخشیده­اند که به ناچار مفهوم «زمان» را از آن ساقط می­کند. تاریخ پادشاهان همان تاریخ ایران می شود و منطق پیچیده حیات اجتماعی تمامیت محدوده پهناور ایران و بافت­های نامتجانس آن، که هرکدام خود منطق درونی ویژه خود را دارد، از دل وقایع دربار استنتاج می­شود و به گستره تاریخ و جغرافیای ایران تعمیم داده می­شود. این نوشته سعی بر این دارد که رویکردهایی از این دست را وانهاده و غیردولت/غیرمرکز (در این مورد کردستان) را به سخن گفتن وادارد و سعی می­کند قدمی مختصر باشد در راه صعب «نوشتن از پایین» تاریخ ایران؛ پرواضح است که همی این­چنین «رنج سال سی» می­خواهد، و صد البته از آن واضح­تر این­که این امر در قالب این نوشتار به تحقق نخواهد رسید، اما سعی می­شود که قدم آغازین این نوع بازخوانی تاریخ، در حد توان نگارنده به گونه­ایی اساسی برداشته شود. شرط امکان تاریخ­نگاری از پایین و شنیدن صدای سکوت تحمیلی پیرامون، به زعم این نوشتار، واسازی تاریخ­نگاری رسمی مرکز و بازخوانی تاریخ لحظه حال ایران، از منظر این پیرامون­های ساکت می­باشد. در این نوشتار، وقایع پیشامدرن کردستان بازاندیشی می­شوند؛ یک گسست بین دوره پیشامدرن (دوران شاه­زاده­نشینی) و دوره مدرن (از اصلاحات امیرکبیر به بعد) فرض نهاده می­شود، تداوم دوره پیشامدرن و نیز وقایع آغازین تجربه مدرنیته در این میدان بازنموده می­شود و منطق خاص وقایع مشروطه تا برآمدن ملت- دولت مدرن، در مناطق کردنشین ایران مورد بحث قرار می­گیرد. روش این پژوهش مطالعه اسنادی است.

در اين مقاله براي ارائۀ يک تحليل «درون بود» مبتني بر «جامعه شناسي تاريخي» از بخشي از اين وضعيت پروبلماتيک ، سطح تحليل را از کردهاي خاورميانه به «کردهاي ايران » تقليل ميدهيم و نوع خاصي از «تجربۀ مدرنيته » را در اين سطح مورد بررسي قرار ميدهيم مناسبات و ساختار قدرت کردهاي ايران در دورٔە پيشامدرن قبل از نيمۀ قرن ١٩ چگونه بوده است ؟ چه عواملي استدام اين نظم سنتي را براي تاريخي طولاني متعين کرده بود؟ اين سامان سنتي از چه دوراني از هم ميپاشد؟ در وضعيت آشوب زده اي که «گسست » تاريخ مدرن و پيشامدرن رقم ميخورد چه تجربه اي براي کردها متحقق ميشود؟ تجربه ي اين گسست و هم زمان ورود نشانه هاي مدرنيته به اين بخش از جامعۀ کردي در ايران چگونه تاريخ مدرن کردستان را متعين ميکند؟ اين 66 «لهجۀ خاص از مدرنيته » چگونه به وضعيت پروبلماتيک کردها در ايران منتج شد؟ اين ها سؤالاتي هستند که در اين تحقيق سعي ميشود در چهارچوب جامعه شناسي تاريخي به آن ها پرداخته شود. اين بازي فرافکني و شروع اصلاحات مبتني بر فلسفۀ پيشرفت ، ريزش منطق امپراطوري و رها شدن قدرت هاي موجود در سياليت دوران گسست و هم چنين ورود ايران به بازارهاي جهاني در نيمۀ دوم قرن ١٩ و نيز وقايع انقلاب مشروطه ، در کردستان به گونه اي خاص تجربه ميشود که تصوري خاص از «کرد» را براي مرکز/ تهران در آستانۀ شکل گيري ملت - دولت مدرن ، «بازنمايي» ميکند.