خلاصة:
دانش جراحی یکی از فرازهای مهم تاریخ طب اسلامی است. در میان اندامهای مختلف، بخش جراحیهای دهان نیز به دلیل ظرافت و حساسیت زیاد اندامهایش، نیاز به شناخت، تخصص و تجربه بالینی زیادی دارد. با بررسی تالیفات در حوزه جراحیهای دهانی، برخی اصول ثابت و رایج قابل ترسیم است که به صورت قوانین ثابت مورد پذیرش و استفاده اکثر جراحان مسلمان بوده است. استخراج این اصول، اولین موضوع و بررسی تکنیکهای جراحی دهان نیز موضوع دوم این تحقیق است. نتایج این تحقیق، مؤید این فرضیه است که جراحان مسلمان شناختی واضح و متمایز از انواع بیماری‌های دهانی داشته که طبقه‌بندی دقیق بیماریها بر اساس اندامهای لب، لثه، دندان، زبان و فک اولین نشانۀ آن است. اصول آنها نیز تشخیص متمایز و صحیح مکان بیماریها، توصیف ابزارهای تخصصی، رعایت اصول احتیاطی، جلوگیری از خونریزی، بخیه زدن، ضدعفونی و مرهم گزاری است. تکنیکهای جراحان نیز شامل شکاف زدن عرضی بدون کشط یا با کشط کردن، قطع کردن به روش سلخ کردن، داغ کردن غیر مستقیم با آتش (کی بالنار) یا روغن (کی بالسمن) یا داغ کردن مستقیم، تراشیدن، سوهان کردن، جرم گیری، کشیدن دندان (قلع) با تکنیک شکافتن و کشط کردن یا با تکنیک نشر کردن، شکسته بندی موضع بدون زخم یا همراه زخم و ارتودونسی بوده است. استفاده گسترده جراحان از داروهای گیاهی (مفرد یا مرکب) در مراحل مختلف فرایند جراحیهای دهانی، گویای آشنایی کامل آنها با دانش گیاه شناسی، لذا الگویی آموزشی برای طب امروزی است.
ملخص الجهاز:
ناچیزی میان آثار دورة اسلامی و آثار یونانی هستیم ؛ دوما، امثال ابـن سـینا، رازی و علـی بـن عباس که در تألیفات خود به دقت به آثار یونانیان ارجاع داده اند، در بخش هـای مخـتص بـه دانش جراحی که یا مستقل از متن اصلی (مثلا روش داغ کردن ) یا ذیل روش هـای درمـانی هر بیماری ذکر شده است ، کمترین استناد را به منابع یونانی داشته اند کـه گـاهی ایـن میـزان حتی به صفر می رسد و این خود نشانۀ دیگری برای تأیید فرضیۀ مذکور است .
در جراحی دورة اسلامی توصیه مؤکد شده است که جراحان در ایجاد شکاف ، بـه ویـژه در بخش های حساسی همچون زیر زبان ، بایـد کـاملا محتـاط باشـند تـا بـرش عمیـق ایجـاد نکننـد؛ زیـرا باعـث قطـع شـدن سـرخرگ آن بخـش و درنتیجـه خـونریزی بسـیار شـدید و خطرناک مـی شـود (زهـراوی ، ١٤٢٢ق : ٢٢٢؛ سـعیدبن هبـه الله ، ١٤١٩ق : ١٠٧؛ شـاه ارزانـی ، ١٣٨٧: ١/ ٣٧٦-٣٧٧؛ کرمانی ، ١٣٨٧: ١/ ٤٣٥).
با انجام چندبارة این روش ، درمان مورد نظر حاصل مـی شـد (ابـن سـینا، ١٤٢٦ق : ٤/ ٥٨٣؛ زهراوی ، ١٤٢٢ق : ١٠٨-١٠٩؛ ابـن هبـل ، ١٣٦٢ق : ٣/ ١٧٦؛ جرجـانی ، ١٣٤٥: ٢/ ٣٨٣؛ شاه ارزانی ، ١٣٨٧: ١/ ٤٠٦؛ ناظم جهان ، ١٣٨٧: ٢/ ٤٥؛ شمس الدین احمـد، ١٣٨٧: ١/ ٣٣٣؛ و نیز رک : ابن نفیس ، ١٤٢٣ق : ١/ ٢٠٠).
(
, 
, 
)
