خلاصة:
بردگان، از نژادهای گوناگون، زن و مرد و سیاه و سفید، در جوامع و در میان طبقات اجتماعی مختلف حضوری انکارناپذیر داشته اند. دراین میان، نقش چشمگیر بردگان زنگی شایان توجه است. زنگیان که در آغاز نوبردگانی بیش نبودند و زندگی معیشتی ـ اجتماعی بسیار سختی داشتند، اندک اندک همراه با تحولات جامعه و حضور در جوامع دیگر صاحب اندیشه و منزلت اجتماعی- سیاسی شدند و به عرصه های مختلف، ازجمله حوزه ادبیات، راه یافتند. پدیدآمدن حکایات تمثیلی متنوع و ضرب المثل های فراوانی که زنگیان محور اصلی آن اند گواه این مدعاست. در این نوشتار اهمیت حضور بردگان، ساخت واژگانی- دستوری زنگی، نژاد، خاستگاه و زمینه های زندگی اجتماعی و سیاسی زنگیان مورد توجه قرار گرفته است؛ سپس نمونه هایی از ویژگی های خوشایند و ناخوشایند زنگیان در شعر فارسی بیان شده است. بخش اصلی این نوشتار به بررسی و تبیین حکایات تمثیلی درباره زنگیان پرداخته است؛ حکایاتی که جلوه هایی گوناگون از ویژگی های جسمی- روحی زنگیان را به تصویر می کشد. برخی از این حکایات در دایره سنت گرفتارند و برخی دیگر با گریز از سنت ها چهره متفاوتی از زنگیان را مجسم ساخته اند.
The slaves had an undeniable role among the different social classes regardless of sex، race and color. In this respect the significant presence of Zangi slaves is remarkable. At first، they were only slaves and they had a very hard living and social life. Gradually، they achieved an intellectual and social status with their presence in other communities.They confirmedtheirpresence in the mind and language of the Farsi speakers and entered Persian poetry and poetic allegories. The proof of this claim is the various allegorical tales and proverbs that are based onthe life of slave characters. In this article the importance of the presence of slaves and the structure of lexical-grammaticalaspects of the term slave are discussed and then their race andorigin، sociallife and their entry into the politicalarena are considered. The socio-political presence of the slaves led to their presenceinthefieldofpoetry. The pleasantandunpleasanteffects of the presence of the slaves in Persian poetry have been analyzed and then the numerous evidencesinpoetry have been noted. In the main part of this article، allegorical anecdotes aboutslaveshave been investigated to show various effects of their physical and mentalcharacteristics. Some of theseanecdotes have traditional background،but some others have escaped traditionand، therefore، give a differentimage ofthe slaves.
ملخص الجهاز:
com تاریخ دریافت : ۹۱/۷/۲۳ تاریخ پذیرش : ٩٢/٨/١٣ فصلنامه زبان و ادبیات فارسی ، سال ٢١، شماره ٧٥، پاییز ١٣٩٢ لاتکن عبد غیرک و قد جعلک الله حرا (حضرت علی (ع () درآمد بردگان و غلامان از د یرزمان در م یان طبقات مختلف اجتماعی و جوامع گونـاگون حـضوری انکارناپذیر داشتند؛ وجود مشاغلی چون "قیم الرقیق "١ و "نخاسی "٢ و فراوا نی بازارها یی چـون "معرض "٣ و "نخاس خانه "٤یا "شارع الرقیـ ق شـهر بغـداد " (نـک .
د. ویژگی های خوشایند زنگیان در شعر فارس ی ، رنگ ینی پوست و نوع رفتار زنگ یان ، آن هم به سبب دور بودن آنان از فـضا ی فرهنگی و تر بیتی پیشرفته موجب شده است که شاعر زنگ ی را در ظاهر س یاه و در طب یعـت خوش و شاد ببیند: با سی ه بــاش چــو نت نـگــزیرد که سـیه هـیـچ رنــگ نـپـذیـرد با سیه روی خوشدلی بـه هـ م اسـت طـرب انگیز ســرخ روی کـم اسـت تـبـش آتشی که دل جـوی اسـت طالــب سـوختـــه ســیه روی اســت زنــــگی زشـــت در بلاجــــویی خوشــدلی یـــافت در ســیه رویــی طـرب او نـه از نـکــویی اوســت خوشدلی او ز مـشک بـویی اوسـت هست روشـن تـر از ضیــاء هـلال کــشف حــال هــلال و کفــش بــلال (سنایی ، ١٣٦٨: ٨٨( زنگیان سیه چهره با وجود تنگنای زندگی جانب خوشدلی را فرونگذاشته اند: بی غم دل کیست تا بدان مالم دست بی غم دل زنگیـان شـوریده مـست (ابوالخیر، ١٣٥٠: ١٠٧( تا آنجاکه در قاموس آنان غم واژه ای نیست : غــم از زنگــی بگردانــد علــم را ندانــد هــیچ زنگــی نــام غــم را (نظامی ، ١٣٧٦ب : ٣٩٧( و ازاین رو، آنان به "زنگی مزاجی " (داشتن طرب و شادی پیوسته ( مشهور ند: ترکتـــازی کنـــیم و برشـــکنیم نفـــس زنگـــی مـــزاج را بـــازار (سنایی ، ١٣٨٨: ١٩٧( برخی این خوشدلی را نشان ابلهی زنگی و موجب درویشی او٢٣ دانسته اند: وان کــه رفــت از ســر طــرب در ره همچــو زنگــی بــود بــه دل ابلــه (سنایی ، ١٣٦٨: ٣٣٩؛ نیز نک .