خلاصة:
در مقاله حاضر، به تصحیح و تحلیل بیت عرفانی:
این همه شعبده خویش که می کرد اینجا / سامری پیش عصا و ید بیضا می کرد
از دیوان حافظ پرداخته شده و کوشش میشود نشان داده شود که در تصحیح ها و شرح های دیوان خواجه شیراز تا چه اندازه از قواعد زبان حافظانه در تصحیح و شرح این بیت غفلت ورزیده اند. مفهوم تصحیح در اینجا، ترجیح یکی از ضبط های موجود بیت با روش انتقادی است. همچنین تحلیل بیت با روش ساختاری انجام گرفته است. برای این منظور، ابتدا پنج نقطه اختلاف بیت شناسایی شده و از میان داده های موجود، ضبط های ارجح انتخاب و سپس به واکاوی ساختارهای زبانی، ادبی و معنایی آن پرداخته شده است. نگارنده این مقاله ، سرانجام نتیجه می گیرد که ضبط نسخه های مصحح خلخالی و قزوینی- غنی برای بیت موردنظر ارجح است؛ ضمن این که اولا سامری، فاعل جمله مصراع اول است؛ ثانیا ضبط «شعبده خویش» به این گفته سامری بازمی گردد که «و کذلک سولت لی نفسی»؛ و این گونه نفس من [به صدا درآوردن گوساله طلایی را] برایم آراست(قرآن: طه، 96)؛ ثالثا تعبیر «پیش عصا و ید بیضا» تعبیری است برای بیان اثرپذیری سحر سامری از معجزات حضرت موسی(ع) و باز، این گفته سامری را مطمح نظر دارد که: «فقبضت قبضه من اثرالرسول فنبذتها»؛ مشتی [خاک] از جای پای آن فرستاده [که جبرائیل باشد] برداشتم و بر آن [گوساله طلایی] پاشیدم(همان)؛ رابعا کل بیت حاکی از باور حافظ به مساله «استدراج» است که جزو مسائل تخصصی عرفانی محسوب میشود و خواجه شیراز می کوشد آن را در پرده بگوید تا احیانا پیرامون یک شخصیت کرامات نمای زمانه اش نظری داده باشد.
In this article، we critically edit and structurally analyze the following line in Hafez’s Divan.
اینهمه شعبده خویش که میکرد اینجا / سامری پیش عصا و ید بیضا میکرد
We attempt to show how different editions of the Divan have been negligent in considering the norms of Hafez language in the explanation of this particular line. Editing this line here means preferring one of the many available records to the other ones based on a critical and structural method. For this purpose، we first indentify five different points and choose the best records. Then we examine its verbal، literary and semantic structure. The article concludes that the record of this line in Khalkhāli and Qazvini-Ghani’s editions is the preferred version. Moreover، it documents the following mystical interpretations of the line in details. The Samaritan، who has all the magic in this world، was impressed by the miracles of Moses; this means that it was not his work، but it was the grace of God that may reach others، and he found it secretly in the landing of Gabriel on Moses.
ملخص الجهاز:
نگارنده این مقاله ، سرانجام نتیجه میگیرد که ضبط نسخه های مصحح خلخالی و قزوینی- غنی برای بیت موردنظر ارجح است ؛ ضمن این که اولا سامری، فاعل جملۀ مصراع اول است ؛ ثانیا ضبط «شعبدٔە خویش » به این گفتۀ سامری بازمیگردد که «و کذلک سولت لی نفسی»؛ و این گونه نفس من [به صدا درآوردن گوسالۀ طلایی را] برایم آراست (قرآن: طه ، ٩٦)؛ ثالثا تعبیر «پیش عصا و ید بیضا» تعبیری است برای بیان اثرپذیری سحر سامری از معجزات حضرت موسی(ع ) و باز، این گفتۀ سامری را مطمح نظر دارد که : ف«قبضت قبضمة ن اثرالرسول فنبذتها»؛ مشتی [خاک] از جای پای آن فرستاده [که جبرائیل باشد] برداشتم و بر آن [گوسالۀ طلایی] پاشیدم(همان)؛ رابعا کل بیت حاکی از باور حافظ به مسألۀ «استدراج» است که جزو مسائل تخصصی عرفانی محسوب میشود و خواجۀ شیراز میکوشد آن را در پرده بگوید تا احیانا پیرامون یک شخصیت کراماتنمای زمانه اش نظری داده باشد.
بیت مذکور، بر اساس قدیم ترین این نسخ (٨٢٧ ق)، در نسـخه هـای مصحح خلخالی و قزوینی- غنی چنین آمده است : این همه شعبدة خویش که می کرد اینجـا سامری پیش عصا و ید بیضا مـی کـرد حافظ شیرازی، بیتا: ٧٥؛ حافظ شیرازی، ١٣٦٢: ٩٦)) بااین حال، ضبط این بیت در نسخ خطی دیگر و متعاقبـا در دیگـر نسـخ مصـحح دیوان حـافظ ، بـه راههـای جداگانـه ای مـیرود؛ چنـانکـه در دوازده نسـخۀ خطـی مذکور(نیساری، ١٣٨٥: ٥٠٦/١-٥٠٩)، برای مصراع اول بیت ، این ضبط ها را میبینیم : - این همه شعبدة خویش که میکرد اینجا: ٢ نسخه .