خلاصة:
بیتالحکمه نخستین و بزرگترین مرکز فرهنگی جهان اسلام در دوره عباسی بوده و به عنوان عامل اصلی اعتلای نهضت ترجمه در این دوره محسوب می شد. به دنبال این نهضت و تولیدات علمی آن منزلت دولت اسلامی ارتقا یافته و روابط آن با سایر کشورها قانونمند شد. از این زمان به بعد مسلمانان در حوزه های مختلف علمی پرچم رشد و شکوفایی را به دوش کشیدند، تشویق خلفای عباسی نیز باعث شد تا بیتالحکمه اهمیت بیشتری پیدا کرده و گام های نهضت ترجمه محکمتر و قویتر برداشته شود. بیتالحکمه در جریان نهضت ترجمه و پیشرفت دیگر علوم عربی در زمینههای ادبی و علمی از جمله فلسفه، طب، نجوم، ریاضیات و غیره نقش تعیین کنندهای داشت. این مقاله در صدد است چگونگی تاسیس بیتالحکمه، پیدایش نهضت ترجمه و عوامل موثر در پیدایش آن و نیز تاثیر بیتالحکمه در رشد و شکوفایی نهضت ترجمه را با شیوه مطالعه اسنادی مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.
Beit-ol-Hekmeh(the house of knowledge) was the first and the most important Islamic and cultural centers during Abbasid era and it was considered as a main factor in the development of translation movement in this era. In this movement there was a progress in the Islamic government and its relations with other countries was based on rule. From that era Muslims became famous in different scientific fields and Abbasid Khalifes’ encouragements caused that the importance of Beit-ol-Hekmeh increased and the translation movement became more advanced. In general Beit-ol-Hekmeh had an important role in translation movement and in the progress of another Arabic sciences in the literal and scientific fields such as philosophy، medicine، astronomy، mathematics and so on. This article tries to investigate how Beit-ol-Hekmeh was built، the origin of Translation movement and the effective factors on it، the effects of Beit-ol-Hekmeh in the growth of translation according to the library studies.
ملخص الجهاز:
بیت الحکمه و نهضت ترجمه توجه دانشمندان غربی را به خود معطوف کرده است لذا کتاب های متعددی در این زمینه نوشته شده است که کتاب «تفکـر یونـانی، فرهنـگ عربی» اثر ارزشمند دیمتری گوتاس ترجمه محمد سعید حنـایی از آن جملـه اسـت .
هـر چنـد که خود مترجمان به این کار قادر بـوده و وراقـانی نیـز بـرای نگهـداری کتـاب وجـود داشتند ١٢ در عصر ساسانی نیز چیزی مثل بیت الحکمه همین وظیفه را بر عهده داشت که در زمان هارون الرشید همان زمان برمکیان نیـز ادامـه پیـدا کـرد.
برخی هارون الرشید را مؤسس آن دانسته و گروهی نیز به مأمون نظر داشته و وی را مؤسس حقیقی بیت الحکمه میدانند، اما با توجه به مطالب ذکر شده بیـت الحکمـه یـا چیزی شبیه به آن در میان ساسانیان وجود داشته و به وسـیله ایرانیـانی کـه در دسـتگاه عباسی نفوذ کرده و در اندیشه اعـاده عظمـت از دسـت رفتـه ایرانـی بودنـد بـه داخـل حکومت وارد شده و رواج پیدا کرد، وقتی هارون به خلافت رسید کسـانی را بـه طـور رسمی مسئول آنجا کرد و وقتی خلافت به مأمون رسید بر عظمت و اعتبار آنجا افـزوده شد و به یک مرکز بزرگ علمی تبدیل گردید٢٦ که ترجمه نیز جزئی از فعالیـت هـای آن محسوب میشد.
کارل بروکلمان نیز معتقد است : مأمون بیت الحکمه را تأسیس کرد و بدان کتابخانه و رصدخانه ای را ملحق نمود و زیر نظر مترجمانی چون سلم که در ترجمه از فارسـی بـه عربی خبره بود به فعالیت خود ادامه داده و به یک مرکز علمی همیشگی تبـدیل شـد و آثار ترجمه شده در آنجا در دوران مأمون از هر دورانی پر تعدادتر و مهمتر است .