خلاصة:
فتوح مسلمانان که پس از رحلـت پیـامبر (ص ) و از دوران خلافـت ابـوبکر آغـاز و بـه دوران عمربن خطاب و عثمان بن عفان گسترش یافت ؛ در دوران خلافت امام علی (ع ) متوقف گشت . این ایسـتایی نه به سبب سرگرم شدن امام (ع ) به بحـران هـا و پیکارهـای داخلـی ، بلکـه بـر آمـده از نگـرش متفـاوت آن حضرت به آفرینش ، انسان ، حقوق او و جامعه بود. برای دست یابی آسان تر به ایده یاد شده ، این پژوهش که در قالب یک درآمد و دو بخش اصلی تشکیل شده است ، بر آن است تا از عهدة بررسی و ارائـه دلایـل و عوامل ایستایی فتوح در دوران خلافت امام علی (ع )بر آید. از این رو پس از بررسی نظری دیدگاه و نگـرش امام به هستی و انسان ، نخست شواهد تاریخی نگاه و رفتار امـام در بـارة فتـوح پـیش از خلافـت وی را بیـان کرده و آنگاه رویکرد و عملکـرد آن حضـرت را در بـاره فتـوح بـه دوران خلافـت او را بـر اسـاس روش توصیفی _ تحلیلی و بر پایه منابع و مطالعات تاریخی واکاوی نموده است .
ملخص الجهاز:
رد خواهش یارانش برای مقابله به مثل و بستن آب بر معاویه و شامیان ؛٦ نهی شدید حجربن عدی و عمروبن حمق خزاعی از دشـنام گـویی بـه معاویه و شامیان و تأکید بر بیان بی غرضانه کارهای آنان ؛٧ روگردانی از کشتن عمروبن عـاص در اوج توانایی و تنها به سبب رخ تافتن از زشت نمایی او؛٨ خودداری بدون اسـتثنا از آغـازگر جنگ بودن و انجام دفاع مشروع پس از تحمیل پیکار از سوی مقابل ؛٩ اجـرای ١٠٠ تازیانـه حد بر توهین گر ام المؤمنین عایشه ؛١٠ نهیب شدید بر آن کس که پس از جمل ، طلحه را دشنام گفت ١١و منع یاران خـویش از دسـت درازی بـه امـوال و داشـته هـای مخالفـان مغلـوب در پیکارهای جمل و صفین ونهروان ؛ نمونه ای از این رویکرد اخلاقـی - اصـلاحی او بـه قـدرت است که آشکارا پیوند خویش با فتوح را – که به ضرورت ، بسیاری از بایسته هـای انسـانی و اخلاقی در آن نادیده گرفته و از بین می روند – به گونه ای کامل می گسلد.
٢. پیکار جمل امام که در کار آراستن سپاه برای اعزام بـه شـام ٨ بـرای وادار نمـودن معاویـه و شـامیان بـه ١ امام در نخستین خطبه اش در روز جمعه ، با بیان حقیقت مسلمانی ، که آزار نرساندن به دیگران با دست و زبان است ؛ مردم را به رعایت تقوای الهی دربارة بندگان خدا و حیوانات و طبیعت و یاد مرگ و مانند آن فراخواند، که رویکردی کاملا فتوح گریز داشت (نک : طبری ، همان ، ج٤، ص٤٣٦).