خلاصة:
آنچه انسان ها با حواس خود درمییابند، این است که جمادات فاقد شعورند، اما خداونـد در قرآن همه موجودات عالم را از انسان و حیـوان گرفتـه تـا گیـاه و جمـاد، دارای شـعور و آگاهی معرفی می فرماید و اموری ماننـد تسـبیح ، سـجده ، خشـوع و ..... را بـه آنهـا نسـبت میدهد. اعتقاد به سریان کمالات وجودی از قبیل علم ، حیات و اراده در جمیع موجودات از اصول مسلم و پذیرفته در حکمت متعالیه است . ملاصدرا با براهین عقلی سـریان علـم را در همه موجودات عالم اثبات میکند، اما ممکن است این گونه به نظر برسد که این دیدگاه بـا اصل تجرد علم که از سوی ملاصدرا پذیرفته شده است ، در تعارض باشد. در این مقاله ، برای حل این تعارض کوشش به عمل آمده است و اثبات شده که تعارضی وجود ندارد و ملاصدرا با استمداد از آیات و روایات این راز را دریافته است .
ملخص الجهاز:
سریان علم در موجودات از منظر قرآن مجید و تجلی آن در اندیشۀ ملاصدرا محمدحسین بیات دانشیار دانشگاه علامه طباطبائی (ره )، تهران حامده راستایی دانشجوی دکتری دانشگاه علامه طباطبائی (ره )، تهران (تاریخ دریافت : ١٣٩٤/٠٧/٢٠؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٤/٠٩/٢٤) چکیده آنچه انسان ها با حواس خود درمییابند، این است که جمادات فاقد شعورند، اما خداونـد در قرآن همۀ موجودات عالم را از انسان و حیـوان گرفتـه تـا گیـاه و جمـاد، دارای شـعور و آگاهی معرفی می فرماید و اموری ماننـد تسـبیح ، سـجده ، خشـوع و .....
آیات متعدد دیگری نیز در قرآن وجود دارد که اندکتأملی در آنها ما را به ایـن نکتـه رهنمـون میسازد که همۀ موجودات ، حتی جمادات دارای علم و ادراک هسـتند؛ از جملـه در سـورة نمـل از درک و شعور، سخن گفتن و پیام رسانی مورچه و هدهد سخن به میان آمده است : قالت نملۀ یـا أیها النمل ادخلوا مساکنکم لا یحطمنکم سلیمان وجنوده وهم لا یشعرون : مورچه ای گفـت : به لانه های خود بروید تا سلیمان و لشکرش شما را پایمال نکنند در حالیکه نمیفهمند! (النمل / ١٨) و قال سننظر أصدقت أم کنت من الکاذبین : گفت : ما تحقیق مـیکنـیم ، ببینـیم راسـت گفتی یا از دروغگویان هسـتی؟ (النمـل / ٢٧).
اما این نظر با مبانی فلسفۀ او در تعارض است ، چون بر مبنای حکمت متعالیه ، علم مساوق با وجـود اسـت و در همۀ هستی سریان دارد.