ابوعلی سیرجانی در رأس یک خانواده ی محدث در بغداد قرن پنجم مقالة

در ایـن مقالـه سـعی شـده اسـت تـا اطلاعـات پراکنـده ای کـه در متـون مهـم تـاریخی و رجـالی دربارة ابـوعلی سـیرجانی یافـت مـی شـود، طبقـه بنـدی تنقـیح و تحلیـل شـود و یـک تـک نگـاری از زنـدگی و فعالیـت هـای فرهنگـی و معنـوی او بـه دسـت داده شـود. ابـوعلی، حسـن بـن محمـد بــن احمــد ســیرجانی کرمــانی از محــدثین و صــوفیان و زاهــدان قــرن پــنجم هجــری اســت . سـیرجانی در سـال ٤٠٨ هــ. ق متولـد شـده و در ٤٩٥ هــ.ق وفـات یافتـه اسـت . وی سـاکن بغـداد بــوده و ســفرهای بســیار در بــلاد اســلامی از جملــه کرمــان ، فــارس ، عــراق ، شــامات ، مصــر و حجــاز کــرده اســت . ســیرجانی در طلــب حــدیث و نوشــتن آن رنــج بســیار بــرده و اســتادان و شــاگردان فــراوان داشــته اســت . از آنجــا کــه آثــاری از ســیرجانی در دســت نیســت نمــی تــوان راجـع بـه کـم و کیـف آنهـا نظـر داد. بـر طبـق منـابعی کـه از او سـخن گفتـه انـد، وی در نقـل و روایــت حــدیث ثقــه نبــوده و مــتهم بــه جعـل بــوده اســت . بـا ایــن وصــف ، ابــوعلی ســیرجانی در عصــر خــود در ردیــف مشــایخ صــوفیه و اهــل زهــد و ورع قــرار داشــته اســت و همســر او، ست البلد و دختر او سعدی مکنی به ام النسب هر دو از راویان و حافظان حدیث بوده اند.

در روایـت ذهبـی نیـز محتملا نام پدر بـزرگ او سـهو بـه جـای نـام پـدر آمـده اسـت ؛ چـرا کـه ذهبـی در تـاریخ الاســلام و ســیر اعــلام النــبلاء و میــزان الاعتــدال آنجــا کــه بــه ترجمــۀ ابــوعلی ســیرجانی پرداختــه ، نــام پــدر او را بــه شــکل صــحیح ، محمــد، آورده اســت ؛ همچنــین اســت در تلبیس ابلـیس کـه بـا توجـه بـه پـنج مـورد دیگـر همـین کتـاب و یـک مـورد در المنـتظم ، به نظر میرسد احمد تصحیف محمد باشد. ام النسب سعدی ، دختر ابوعلی سیرجانی ابوســعد ســمعانی از دختــر ســیرجانی بــا نــام ســعدی یــاد کــرده و او را صــالحه و فقیــره خوانـده اسـت و نوشـته کـه در بغـداد از سـعدی سـماع حـدیث کـرده و کتـاب البعـث ابـن ابــی داود سجســتانی را بــر او خوانــده اســت و در ســال ٥٣٧ هـــ.