خلاصة:
نوشتار حاضر باعنوان «روند رویارویی جدیدیان مناطق اشـغالی ورارود بـا سـلطه روسـ ه تزاری»، با بهره گیـری از مـیپـردازد روش «ردیـابی فرآینـد»، بـه مطالعـه بـرروی گروهـی از اندیشمندان جامعه اسلامی ابتدای قرن بیستم ، در قلمرو جغرافیای سیاسی جدیدی که روس ها آن را ترکستان غربی نامیدند، میپردازد. معارف پروران ، ترقیپروران ، جدیـدیان ، ضـیائیان ، نـام جریان های نوگرایی است که همگام با دیگر نقاط فرارود، در شـرایط کـاملا متفـاوتی پـس از سقوط حکومت اسلامی خان نشین خوقند، تحت حاکمیت مقام های تزاری در تلاش برای ارایه هویت جدیدی از مسلمانی هستند. مساله نوشتار حاضر این است که پس از سقوط حکومـت اسلامی و ضمیمه شدن خان نشین خوقند و بخش هایی از امارت بخـارا بـه حکومـت روسـیه ، جدیدیان مناطق اشغالی چه رویکرد و عملکردی در روند رویارویی خود با اشغالگرا نداشته اند و دلایل اتخاذ آن در هر دوره ای چه بوده است ؟ پاسخ ما به پرسش بالا این است که نوگرایان جدیدی در مراحل آغازین رویارویی خود، با رویکرد ضدروسـی و اعتقـاد بـه تقویـت تـو ن مقابله ، به نقد هم زمان روس ها و جامعه خود پرداخته و از ابزارهای جدید (نشریه ها، مـدارس جدید، تئاتر) برای رهایی از استعمار بهره برده اند؛ اما به تدریج با گسـترش سـلطه روس هـا و پذیرش ضعف خود، در رویکردی هم گرایانه با روس ها، خود را مسلمانان روسیه نامیدند.
ملخص الجهاز:
مسألۀ نوشتار حاضر این است که پس از سقوط حکومـت اسلامی و ضمیمه شدن خان نشین خوقند و بخش هایی از امارت بخـارا بـه حکومـت روسـیه ، جدیدیان مناطق اشغالی چه رویکرد و عملکردی در روند رویارویی خود با اشغالگرا نداشته اند و دلایل اتخاذ آن در هر دوره ای چه بوده است ؟ پاسخ ما به پرسش بالا این است که نوگرایان جدیدی در مراحل آغازین رویارویی خود، با رویکرد ضدروسـی و اعتقـاد بـه تقویـت تـو ن مقابله ، به نقد هم زمان روس ها و جامعۀ خود پرداخته و از ابزارهای جدید (نشریه ها، مـدارس جدید، تئاتر) برای رهایی از استعمار بهره برده اند؛ اما به تدریج با گسـترش سـلطۀ روس هـا و پذیرش ضعف خود، در رویکردی هم گرایانه با روس ها، خود را مسلمانان روسیه نامیدند.
نوگرایی (جدیدی) در مناطق اشغالی ورارود جنبش جدیدی درمناطق اشغالی ورارود گرچه ریشه های مشترکی با دیگر بخـش هـای ورارود داشت ٩ اما انحلال خان نشین خوقند واشغال بخش هایی از ایـن سـرزمین سـبب شـده بـود ـا مسلمانان این مناطق درنتیجۀ همزیستی بـا روس هـ بسـیار عمیـق تـر از همتایـان خـود در دو خان نشین دیگر، به تفاوت دو دنیای جدید و قدیم پیبرده و در زیست بـوم معرفتـی متفـاوت ، دربرابر این پرسش به همان سؤال تکراری درمورد علت این تفاوت رسیدند.