خلاصة:
دانشمندان علم بلاغت از دیرباز به جنبههای هنری و آفرینشهای خاص و بدیع قرآن توجه داشته و در قالب اشکال گوناگون آن را بیان نمودهاند. امروز شاید بتوان واژه «تصویر» را جایگزین این جنبهها کرد، به طوری که با درک تصاویر قرآنی و بدون استفاده از اصطلاحات پیچیده بلاغی میتوان راز جاودانگی قرآن و نفوذ آن در اعماق قلب مخاطب را دریافت. تطبیق قاعده تصویر بر سورههای مکی و مدنی به طور جداگانه (در اینجا دو سوره مدثر و منافقون) نتایج درخور توجهی به دست میدهد که پیامد آن توجه دقیق و ژرف آیات قرآن به گونهشناسی مخاطب، شرایط مکان و زمان و در نهایت، اثبات معجزهبودن آن است. آیات مکی در پی استوارسازی اندیشه و رسوخ یک عقیده در دل هستند پس باید با تصاویری بدیع و موثر و همراه با لحنی کوبنده و تند و صریح باشند. در مقابل، هدف آیات مدنی تطبیق این اندیشهها در عمل است و برای این منظور باید تصاویری را در بر گیرند که درازدامن و آرامشبخش باشند.
ملخص الجهاز:
کاربرد فعل «طبع» به صورت مجهول و نیز وجود حروف «باء»، «طاء» و «قاف» در این آیه که از حروف شدهاند (ابوزید، 1992: 290)، موسیقی عبارت و در نتیجه، معنای آن را شدت بخشیده است.
"/> همچنین با استفاده از حروف «خاء» (خرخره)، «شین» (تفشی و انتشار) و نیز سه بار تکرار «سین» در واژگان «أجسامهم»، «تسمع» و «مسندة» در این آیه، معنای خشونت و سروصدا تقویت شده است.
در آیۀ ( وإذا قیل لهم تعالوا یستغفر لکم رسول الله لووا رؤوسهم ورأیتهم یصدون وهم مستکبرون( (منافقون/ 5) برای تصویرگری معنای ذهنی «تکبر و اعراض از حق» از اسلوبهای گفتگو، فعل حرکتی و موسیقی استفاده شده است.
غرض تصویر در آیات ( فإذا نقر فی الناقور٭ فذلک یومئذ یوم عسیر٭ علی الکافرین غیر یسیر( (مدثر/ 8 ـ10)، بیان «صحنههای قیامت» از نوع «صحنههای برانگیخته شدن» است که از چندین اسلوب در تصویرگری آن استفاده شده است؛ برای نمونه اگر در اینجا از «نفخ فی الصور» به جای ( نقر فی الناقور( استفاده میشد، آیه شدت موسیقایی کمتری داشت، حال آنکه کوبیدن به ناقور در آیۀ نخست با آیۀ بعد که از سختی بسیار شدید روز قیامت سخن میگوید کاملا هماهنگ است.
همچنین برای تصویرگری معنای ذهنی «مرگ» در این آیه از اسلوب فعل حرکتی استفاده شده است: مرگ با پای خود به سوی انسانها میآید.
تصویر خوف و اعراض مشرکان<FootNote No="96" Text=" در اینجا برای «تذکر» که امری معنوی است، فعل حرکتی «اعراض» به معنای روگردانی استفاده شده است.