خلاصة:
رقابت و رقابت‌جویی یکی از سازوکارهایی مقبول و پذیرفته در نظام‌های آموزش رسمی جهان و از جمله ایران است. یکی از عمده دلایل حضور این رویکرد در نظام‌های آموزشی این است که پیشگامان و نظریه‌پردازان این‌گونه نظام آموزشی بر فلسفه و دیدگاه انسان‌شناسی خاصی تاکید کرده‌اند. یکی از فیلسوفان و نظریه‌پردازانی که اندیشه‌هایش نظام آموزشی رسمی را تحت‌تاثیر قرار داده، اسپنسر است. این فیلسوف به پردازش نظریة تکامل اجتماعی متاثر از «نظریة تکامل طبیعی انواع» مشهور است. او بر این باور است که رقابت باعث پیشرفت اجتماعی و اقتصادی می‌شود. [دفتر همکاری حوزه و دانشگاه، ۱۳۷۲]، همان‌گونه که در طبیعت به تکامل انواع و ظهور انواع کامل‌تر منجر شده است. نظام آموزشی به عنوان یک نهاد اجتماعی نیز باید بر این اصل اساسی استوار باشد. این معنا بر کسی پوشیده نیست و بسیاری از صاحب‌نظران بر حضور پررنگ تجربة رقابتی در عموم تجارب مدرسه‌ای تاکید دارند. از نظر زیبا کلام (۱۳۸۲) رقابت فرایند حاکم بر نظام آموزشی است. رقابت‌های توانفرسا برای از میدان به در کردن رقیب در درس و یادگیری جلوة بارزی دارد [کریمی، ۱۳۸۲].این حضور تا جایی است که ضرورت وجود رقابت در عرصة تجارب تربیتی مدرسه‌ای، به‌صورت یک باور فراگیر بین کارگزاران نظام آموزشی درآمده است. به‌نظر می‌رسد که چنین باوری ریشه در ماهیت تربیت رسمی دارد. کاهش انگیزة رقابت بین دانش‌آموزان به مثابه کاهش و افت انگیزة یادگیری تلقی می‌شود. از همین منظر بسیاری بر الگوی «ارزشیابی کیفی توصیفی» خرده می‌گیرند و عقیده دارند، حذف نمره از موقعیت‌های یادگیری رسمی و کلاسی راهبرد نادرستی است که به کاهش رقابت منجر می‌شود و شور یادگیری را کم‌فروغ می‌سازد. در این مقاله تلاش می‌شود، در راستای رد این باور و دفاع از انتقال فضای مدرسه از جو رقابتی به جو رفاقتی، تاملی در ماهیت رقابت و امکان تحقق آن در یک فضای واقعی یادگیری صورت پذیرد. برای رسیدن به این منظور، امکان وجود رقابت در یک موقعیت یادگیری به لحاظ منطقی مورد پرسش قرار می‌گیرد. در واقع پرسش اساسی که در این مقاله مطرح می‌شود این است که: «آیا رقابت در فضای تربیتی به لحاظ منطقی امکان‌پذیر است یا نه؟»
ملخص الجهاز:
"با توضیحات بالا می‌توان چنین نتیجه گرفت که تحقق یک رابطة رقابتی واقعی دو شرط اساسی دارد: نخست، وجود منابع و امکانات ارزشمند اندک و یا موقعیت‌های مطلوب محدود است.
هر وضعیت رقابتی چه به صورت طبیعی آن، یعنی در عالم گیاهان و حیوانات، و چه به صورت انسانی آن، یعنی در یک محیط اجتماعی، مستلزم آن است که ارزشی با مطلوبیت بالا وجود داشته باشد و گروه کثیری برای دست یافتن به آن ارزش به تکاپو بپردازند.
حال با این تحلیل باید دید که در یک محیط تربیتی آیا شروط لازم برای برقراری رابطة رقابتی بین مسافران یک سفر یادگیری یا دانش‌آموزان یک کلاس، مدرسه و...
البته ممکن است محدودیت‌هایی در شرایط فردی برای دست یافتن به این اهداف مطلوب وجود داشته باشد که به بحث ما مربوط نمی‌شود.
هرچند می‌توان وضعیتی ساختگی در کلاس و محیط یادگیری فراهم کرد که دانش‌آموزان برای رسیدن به مقام اول (مثلا) تلاش کنند، مقامی که به یک نفر می‌رسد و بقیه از دسترسی به آن محروم خواهند بود، اما این فرایند تربیتی جعلی است.
از این رو چرا باید ما به کودکانمان به‌طور ضمنی و غیرمستقیم بفهمانیم که اهداف یادگیری موقعیت‌های محدودی هستند و جا برای همة آن‌ها وجود ندارد.
آیا این آموزش ضمنی که از ایجاد فضای ساختگی رقابتی در محیط تربیتی (مدرسه و کلاس) بر می‌آید، باعث نمی‌شود که بسیاری از کودکان به توانایی‌های خودشان در رسیدن به اهداف ارزشمند بدبین شوند؟ این در واقع بینشی غلط است که به کودکان داده می‌شود و این بینش نادرست منشأ بسیاری از آسیب‌ها خواهد شد."
(
, 
, 
)
