خلاصة:
زمان از جمله مؤلفههای اصلی فعل است که هر قومی به صورتهای مختلف آن را بهکاربردهاند. از آنجا که ترجمۀ کهن قرآن قدس، ترجمهای تحت اللفظی است، رابطهای تطبیقی بین دو زبان فارسی و عربی برقرارنموده، زمانهای متفاوت فعل را به صورتهای کهن یا با تغییرات آوایی یا متناسب با برخی از لهجههای مرسوم و در برخی موارد با شکل ویژهای مطرح نمودهاست.در این پژوهش سعی شده تا فعلهای مختلفی که مترجم قرآن قدس استفادهکرده، به دقت از لحاظ زمانی مورد بررسی قرارگیرد. رابطهای که بین این ترجمه با فارسی جدید و فارسی میانه، در استفاده از جزء صرفی «بـ» بر صیغههای ماضی، مضارع و امر، آوردن «ی» در پایان فعل ماضی و شکل خاص برخی از فعلها وجود دارد، نشان دهندة قدمت این ترجمه میباشد. حاصل این جستجو، انواع مختلف فعلهای فارسی از لحاظ زمانی است که در قرآن قدس بهکار رفته و بیانگر تحولاتی است که در برخی از آنها رخ داده است.
ملخص الجهاز:
از آنجا که ترجمۀ کهن قرآن قدس ، ترجمه ای تحت اللفظی است ، رابطه ای تطبیقی بین دو زبان فارسی و عربی برقرارنموده ، زمان های متفاوت فعل را به صورت های کهن یا با تغییرات آوایی یا متناسب با برخی از لهجه های مرسوم و در برخی موارد با شکل ویژه ای مطرح نموده است .
(همان ) از خصوصیات زبان در ایـن دوره ، اسـتفاده از جـزء صـرفی «بــ» بـر صـیغه هـای ماضـی، مضارع و امر، آوردن «ی » در پایان فعل ماضی کـه در زمـان گذشـته جریـان داشـته و جـزء صرفی «می» نشانۀ آن است .
مقالۀ «نمونه واژه هـای قـرآن قدس در گویش هـای خراسـان جنـوبی» کـه در مجلـۀ زبانشناسـی و گـویش هـای خراسـان دانشگاه فردوسی مشهد به چاپ رسیده ، واژه هایی از گـویش هـای خراسـان جنـوبی را نقـل میکند که در قرآن قدس نیز وجود دارد؛ البتـه قسـمت اعظـم ایـن مطالـب در نقـاط دیگـر خراسان بزرگ نیز رایج است که این مقالـه صـرفا آن هـا را بـه روسـتاهای بیرجنـد منسـوب دانســته اســت .
مقالۀ دیگر «بررسی ویژگیهای معنایی فعل در ترجمه کهن قرآن قدس » است که در نهمین کنگرة بین المللی انجمن ترویج زبان و ادبیات فارسی به چـاپ رسـید.
در ترجمۀ قرآن قدس این جزء صرفی، با بعضی از فعل های ماضی به کار رفته است .
در فارسی میانـه ، ایـن زمـان از مادة ماضی یعنی صفت مفعولی با صیغه های مضارع اخباری فعل ایسـتادن سـاخته مـیشـود: آمذ ایستید = آمده است .
اما این ساختمان ماضی از پهلوی به فارسی دری نرسیده و به جای آن ساختمان تازه ای به وجود آمـده کـه ترکیبـی از صـفت مفعـولی بـا صـیغه هـای مضـارع فعل ah است (خانلری، ١٣٦٥: ٢٤٩/٢).