خلاصة:
یکی از روشهای نوین در پژوهش های قرآنی، معناشناسی واژههای قرآنی است. در این نوع پژوهش ها، حوزههای مختلف معنایی یک واژه در کنار مصادیق قرآنی آن و با توجه به سیاقی که واژه در آن قرار گرفته است، مورد مداقه و ارزیابی قرار می گیرد. این پژوهش، واژه فسق را با این روش مورد بررسی قرار داده و پس از تبیین مفهوم و ماهیت فسق در لغت، اصطلاح و آرای مفسران، کاربردهای قرآنی آن را مورد بررسی قرار داده است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که فسق در قرآن کریم مفهوم عام منفی دارد و با مفاهیمی چون کفر، نفاق، فجور، فساد و ایمان ارتباط پیدا کرده است.
ملخص الجهاز:
(ابنفارس، 1429: 4، 502؛ جوهری، 1429: 4، 1543) بررسی دقیق آیاتی که کلمه فسق در آنها به کار رفته است، نشان میدهد که قرآن کریم این کلمه را در معنای لغوی آن، یعنی خروج از مسیر حق به کار برده است.
(فخر رازی، 1420: 29، 473و472) 3ـ4ـ فسق به عنوان مقدمه انکار وحی کسانی که مستکبرند و حاضر نیستند در برابر حق فروتنی کنند و از این جهت مورد نکوهش عقل هستند، از منظر قرآن جزو فاسقان به شمار میروند؛ چنانکه خداوند میفرماید: ﴿و لقد أنزلنا إلیک آیات بینات و ما یکفر بها إلا الفاسقون﴾ (بقره/99) از این آیه چنین برداشت میشود که گناه چنان تاثیری در دل کافر دارد که حتی میتواند مانع پذیرش حق توسط او شود.
» (بقره/99) ملاحظه میشود که آیات مذکور نشان از ترادف معنایی دو واژه کفر و فسق در بخشی از حوزهها دارد، ولی تفاوتهای معنایی دیگری نیز، هم به لحاظ کاربرد و هم به لحاظ اصل معنا وجود دارد و این تفاوتها هم در واقع در همان حوزه عمل و اعتقادات میباشد؛ به این صورت که شخص فاسق در درجهای ـ هر چند اندک ـ از ایمان قرار دارد، ولی کافر کسی است که به کل در برابر ایمان ایستاده است.
(راغب اصفهانی، 1374: 4، 385) با توجه به معانی بیانشده به نظر میرسد که بین واژۀ فسق و نفاق ارتباط معنایی وجود نداشته باشد، اما با توجه به اصل کاربرد این واژه که به معنای تونل زیرزمینی است که از جایی دیگر دارای درب خروجی مخفیانه است، میتواند با فسق هم معنا باشد.