خلاصة:
بعد از انقلاب مشروطیت دومین تند باد دگرگونی اجتماعی در ایران نهضت ملی شدن نفت و تحولات مربوط به آن است. جنبش ملی شدن صنعت نفت، مهمترین حرکت ضد استعماری در دهه 1330 ش (1950 م) در منطقة خاورمیانه بود. ملی شدن صنعت نفت برگ زرینی در تاریخ معاصر ایران است. در این پیروزی عوامل متعددی نقش آفرینی کرده اند. چنان که می توان گفت که با ائتلاف همه نیروهای مذهبی و ملی، گروههای سیاسی و متحد در برابر استعمار و استبداد، ملی شدن صنعت نفت تحقق یافت. دراین میان نمی توان به راحتی از ایفای نقش مهم و حساس روحانیت گذشت. نقش آیت الله کاشانی، اقدامات نواب و فدائیان اسلام، فتواهای مراجع و علما از جمله نمونه اقدامات روحانیت در این دوران بود. اما نگاهی به نقش و جایگاه روحانیت در این مقطع زمانی ما را به این مهم می رساند که نقش روحانیت پیچیده، متناقض و همراه با نوسانات و گرایش های متخلف و گاها متضادی است وهمین امرراه را برای تعبیر وتفسیرهای متضاد هموار ساخته است. در این پژوهش به سنجش نقش روحانیت در این فرآیند می پردازد و ضمن ارزیابی وضعیت سیاسی واجتماعی، روحانیت، دلایل این تفسیر ها وگرایش های مختلف روحانیت در قبال ملی شدن صنعت نفت را مورد ارزیابی قرار می دهد. لازم به ذکر است که، تاکید بر نقش روحانیت هرگز به معنای نفی نقش سایر نیروها و گروههای سیاسی در تحقق فرآیند ملی شدن صنعت نفت نخواهد بود.
The second social transformation in Iran after the constitution revolution is the oil nationalization movement and its relevant developments. Oil industry nationalization movement was the most important anti-colonial movement in the Middle East during 1950s. Nationalization of oil industry was a turning point in the Iranian contemporary history in which several elements contributed and it can be said that oil industry nationalization was fulfilled by the coalition of all religious and national forces and political and allied groups against colonialism and dictatorship. In this respect، the important and critical role of the clergy should not be neglected. The role of Ayatollah Kashani، the measures taken by Fadaeian Islam Group and Navab Safavi and the fatwas of Islamic scientists were among the exemplary measures taken by the clergy in that time. But having a look at the role and position of the clergy in that period of time tells us that it is a complex and contradictory role with offending and sometimes contradictory tendencies. This has provided the ground for contradictory interpretations. This study deals with evaluating the role of the clergy in that process. It evaluates the reasons of different interpretations and tendencies of the clergy towards oil industry nationalization while evaluating their political and social conditions. It should be noted that putting an emphasis on the role of the clergy shall never be deemed as denial of the role of other political forces and groups in the fulfillment of oil industry nationalization process.
ملخص الجهاز:
"در واقع آیت الله کاشانی در آغاز شکل گیـری نهضـت از دو طریق به نقش آفرینی پرداختند وبدون شک نقش محوری وکلیـدی را ایفـا نمودنـد اولا: ایشان موجب تحرک سیاسی روحانیـت شـدند روحـانیتی کـه میـراث دار شـرایط خفقان واستبداد در دوره رضا شاه بود و تجربه تاریخ مشـروطیت و هـم عـدم شـرکت قاطع و مشخص مرجع تقلید وقت آیت الله بروجردی در سیاست را دلایلی بـرای عـدم شرکت و موضع گیری درتحولات سیاسی می دانستند نقش بعدی وبسیار مهم آیـت الله کاشانی نیز این بود که که او به عنـوان سـمبل روحانیـت سیاسـی بـا درک موقعیـت و ١ برای آشنایی با فتواهای علما و مراجع در زمینۀ ملی شدن صنعت نفت رجوع شود به کتاب های: (نشسـت تخصصی روحانیت ملی شدن صنعت نفت ، حجت الاسلام رسول جعفریان ، روح الله حسینیان و دکتر سید جـلال الدین مدنی، چ ١، تهران ، موسسه مطالعات و پژوهش های سیاسی ١٣٨٥ صـص ١٧-١٣)و (روحانیـت و اسـرار فاش نشده از ملی شدن صنعت نفت ، جمعی از نویسندگان ، چ ١، قم ، انتشارات دارالفکر ١٣٥٨ اهمیت موضوع و ابتکار عمل شعار ملی شدن نفت را از بین معدود نخبگان سیاسی بـه سطح عمومی کشاند وبه بسیج عمومی مردمی همت گماشت ."