معانی ثانویه باب‌های افعال و تفعیل و تأثیر آن بر ترجمه قرآن مقالة

در این پژوهش با محوریت نظرات عالمانی چون استرآبادی، ابن هشام انصاری و سیبویه به بررسی معانی جدید باب‌های افعال و تفعیل پرداخته شده است. هم‌چنین ضمن آگاهی از ضرورت توجه و دقت در ترجمه قرآن‌کریم و انتخاب معادل‌ برای کلمات، با ارائه نمونه‌هایی از ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای نحوه ترجمه این گونه افعال را مورد بررسی قرار گرفته است. با توجه به اهمیت فراوان فعل در زبان عربی و نقش بی‌بدیل آن در ترجمه متن عربی(از جمله کتاب مقدس قرآن) به زبان دیگر، لازم است کلیه مسائل مربوط به فعل نیز مورد بررسی دقیق و کامل قرار گیرد. از جمله این مسائل نحوه ترجمه ابواب ثلاثی مزید به فارسی است.

اما یکی دیگر از دانشمندان حوزه زبان عربی که این مقوله(اضافه شدن همزه در باب إفعال) را مورد بررسی قرار داده است، ابن هشام انصاری است که در کتاب «مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب» و در مبحث "ما یتعدی به القاصر" - اموری که به وسیله آن فعل لازم متعدی می‌گردد- به این موضوع اشاره نموده است. برای نمونه می‌توان به این آیه قرآنی اشاره نمود: ﴿أذهبتم طیباتکم فی حیاتکم الدنیا﴾ (46/ 20) فعل "أذهبتم" که در حالت ثلاثی مجرد(ذهب) لازم بوده و با اضافه شدن همزه باب إفعال به فعل(ذهب) به وجود آمده، متعدی شده است. برای نمونه فعل "عجب" در ثلاثی مجرد، لازم است ولی با ورود به باب افعال متعدی می‌گردد: ﴿فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعجب الزراع﴾ (48/29) ترجمه مرحوم الهی قمشه‌ای: «پس قوت گیرد و بر ساقه خود محکم گردد و دهقانان به تماشای آن حیران مانند». همان‌گونه که ملاحظه می‌شود در این آیه شریفه فعل "یعجب" ثلاثی مزید باب إفعال و متعدی می‌باشد(شگفت‌زده نمود، حیران کرد)، در حالی که مترجم محترم، فعل را به صورت لازم ترجمه نموده است و کلمه زراع(دهقانان) که مفعول این جمله می‌باشد را به صورت فاعل ترجمه کرده است. همان‌گونه که ملاحظه می‌شود فعل "عذب" ثلاثی مزید باب تفعیل می‌باشد و دربردارنده مفهوم شدت در معنا نیز می‌باشد که البته در ترجمه موجود مورد توجه قرار نگرفته است.