خلاصة:
تصویر شعری، یکی از عناصر زیباییشناختی شعر است که از دیرباز مورد توجه ناقدان بوده است. محمد رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور از جمله ناقدان معاصر ایران و مصر هستند که با نگاهی نو به این مسئله پرداختهاند. این جستار میکوشد تا با شیوه توصیفی - تحلیلی و در چارچوب دو کتاب صور خیال در شعر فارسی از محمد رضا شفیعی کدکنی و الصوره الفنیه فی التراث النقدی والبلاغی عند العرباز جابر عصفور، به بررسی و تحلیل دیدگاههای نقدی این دو ناقد در خصوص تصویر شعری بپردازد. یافتههای پژوهش، نشان میدهد که دیدگاههای شفیعی کدکنی در خصوص عناصر تشکیل دهنده تصویر شعری، کامل تر از دیدگاههای عصفور است؛ اما هر دو ناقد، تعریف مشترک و مفهوم یکسانی از تصویر ارائه دادند و از میان اجزای تصویر شعری بیشتر به مبحث تشبیه و استعاره پرداختهاند. هر دو ناقد معتقدند که تصویر باید با دیگر اجزای شعر، چون معنی، عاطفه و موسیقی پیوند داشته باشد. دیدگاههای نقدی جابر عصفور در مبحث کارکرد تصویر شعری، کامل تر از دیدگاههای شفیعی کدکنی است؛ چراکه کارکردهای بسیار و مهمی چون شرح و توضیح، اقناع مخاطب، مبالغه در معنی و تحسین و تقبیح را برای تصویر شعری برمی شمرد. از سوی دیگر، دیدگاههای نقدی شفیعی کدکنی، الهام گرفته از آراء عبدالقاهر جرجانی است، اما دیدگاههای عصفور، ریشه در دیدگاههای ناقدان پیشین چون جاحظ، عبدالقاهر جرجانی و حازم قرطاجنی دارد.
ملخص الجهاز:
بررسی تطبیقی مفهوم تصویر شعری از دیدگاه نقدی محمّد رضا شفیعی کدکنی و جابر عصفور عبدالعلی آلبویه لنگرودی دانشیار گروه زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه بینالمللی امام خميني (ره)، قزوین، ایران حشمتالله زارعی کفایت دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات عربی، دانشگاه بینالمللی امام خميني (ره)، قزوین، ایران چکیده تصویر شعری، یکی از عناصر زیباییشناختی شعر است که از دیرباز مورد توجّه ناقدان بوده است.
این جستار میکوشد تا با شیوة توصیفی - تحلیلی و در چارچوب دو کتاب صور خیال در شعر فارسی از محمّد رضا شفیعی کدکنی و الصورة الفنّیّة في التّراث الّنقدي والبلاغي عند العرب از جابر عصفور، به بررسی و تحلیل دیدگاههای نقدی این دو ناقد در خصوص تصویر شعری بپردازد.
محمّد رضا شفیعی کدکنی و جابر احمد عصفور نیز از جمله ناقدان معاصری هستند که با نگاهی نو به این مسئله پرداخته و دیدگاههای نقدی خود را در این زمینه بیان کردهاند؛ بنابراین در این پژوهش، تلاش شده است تا دیدگاههای این دو ناقد در مورد تصویر شعری مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد و میزان الهامپذیری آنها از پیشینیان بیان شود.
نکتة دیگر اینکه نگارندگان، این پژوهش را در چارچوب کتاب صور خیال در شعر فارسی از محمّد رضا شفیعی کدکنی و کتاب الصّورة الفنّیة في التّراث النقدي والبلاغي عند العرب از جابر عصفور، مورد بررسی و تحلیل قرار دادهاند.
تشبیه یکی از عناصر تشکیلدهندة تصویر شعری نزد شفیعی کدکنی و جابر عصفور، تشبیه است که ناقدان قدیمی، آن را مقیاس شاعر بودن و نبوغ میدانستند و این مسئله، عجیب نیست زیرا تشبیه از دیگر عناصر بیشتر ظاهر میشود و توجّه را برمیانگیزاند و ابزار و ادات آن تشبیه را اوّلین چیز میداند که توجّه مخاطب را به خود جلب میکند (ر.