خلاصة:
سیمای پیامبر بزرگوار اسلام ، این بهترین آفریده ی خدا و سنبل ناز کشتزار آفرینش در ذهن و زبان بسیاری از شاعران ایرانی جلوه ای بارز و ارزشمند داشته و دارد. و در آثار منظوم و منثور به نحوی شایسته که گویای علاقه مندی و دلباختگی نویسندگان آن آثار به پیامبر اکرم (ص ) می باشد بسیار شکوهمند ، دلنواز و دوست داشتنی است . و بدان مباهات کرده اند. سیمایی است که ملکوتی تر از آن چهره در کل هستی نمی توان یافت . این مدایح که باید آنها را مدایح محمدی یا نبوی نام نهاد علاوه بر آنکه میزان اعتقاد خالصانه قلبی سرایندگانشان را به مقام حضرت ختمی مرتبت می رساند، در حکم گنجینه ای به شمار می رود که بسیاری از حوادث زندگی و سیره و سخنان پیامبر (ص ) را به طور اجمال و به طریق تلمیح در خود جای داده است . هر چند که نعت چنین سروری و ثنای چنین جمالی و ستایش چنین کمالی از عهده ی که برآید و کرا یارا تا به مدح و منقبت وی زبان گشاید؟ مقاله حاضر تحقیقی است پیرامون سیمای پیامبر اکرم (ص ) در آئینه شعر فارسی که در یک مقدمه و چند بخش اصلی با عناوینی چون : خطاب لولاک، تصویر معراج ، معجزات پیامبر به روایت ادبی، و فضایل ، سیمای پیامبر اکرم را آئینه شعر فارسی بررسی کرده و جلوه های زندگی و اندیشه و شخصیت بزرگوار پیامبر را به عنوان اسوه ی حقیقی عرفان نشان دهد.
ملخص الجهاز:
(همان ،٢١٧) ١٦٦ سعدی شیرازی نیز اینگونه می سراید: کلیـــمی که چرخ فلک طور اوست هـمــه نورها پرتو نور اوســـــت (یوسفی،٣٦:١٣٨١) شیخ نیشابور در الهی نامه خود به طرز زیبایی می سراید: ز نور اوست اصــل عرش و کرسی چه کروبی، چه روحــانی، چه قدسی طفیل اوســـــت دنیا و آخرت هم جهان از نور ذات اوســــــت خرم شده در نور پاکـش عقل و جان گم ز عکـــس ذات او هر دو جـهان گم حـــــقیقت خاتم پیغـمبران است ز نورش ذره ای کون و مــکان است چو نور پاک اوســت از پرتو ذات نظر افکند ســـوی جــــمله ذرات ز نورش گشت پیدا کرسی و عرش یقیـــن هم لوح و جنت نیز هم فرش (الهی نامه ،١١٨:١٣٨٧) اول ما خلق الله العقل اهل معرفت ، روح محمدی (ص ) را به اعتبار کلیت و عدم تقید، همان عقل اول می دانند، سنایی می گوید: کاول آفریــده ها عـــقل اسـت برتر از برگزیــده ها عــــقل است (حدیقه ،٢٧:١٣٥٩) شیخ عطار نیز با بیان وجوب منقبت و صدر و بدر عالمیان ، پیامبر اعظم (ص ) بر آن است که هر دو عالم پرتوی از وجود اوست و حضرت آدم از سالکان طریق محمدی (ص ) است وی همچنین تصریح می کند که عقل کل ، پرتوی از نورانیت ازلی و بی منتهای اوست چنانکه می گوید: آنچه فرض عین نسل آدمــست نعــت صـدر و بدر هر دو عالمست عقل کل جزوی ز عکس جان او کل شــــــده هر جزو از ایمان او طــــفل راهــش آدم پیر آمده سوی شرعـــتش از پی شــیر آمده هـشت جنت جرعه ای از جام او هر دو عالـم از دو مــــــیم نام او (مصیبت نامه ،١٩:١٣٤٩) خاقانی گوید: اول ز پیشگاه قدم عقل زاد و بس آری که از یکی، یکی آید ابتـدا ١٦٧ (سجادی،١٦:١٣٧٤) حاصل کلام آنکه ، عارفان در تغیر احادیث نبوی و قدسی مورد بحث در این حدیث برآنند که اولین چیزی که خداوند آفریده است ، نور محمد (ص ) بود که به صورت آدم و سپس سایر انبیاء ظاهر شد.