خلاصة:
از آنجا که فراهم آورندگان چاپ های موجود از دیوان امیرخسرو دهلـوی ، بـا همـة کوشـش هـای خـود از دست یابی به متنی درست و قابل اعتماد بازمانده اند و در سروده های این شاعر توانـا همچنـان اشـکالات گوناگون وزن و قافیه و نحو و معنا به چشم می خورد، تصـحیح سـروده هـای امیرخسـرو ضـرورتی اسـت انکارناپذیر. تا هنگامی که تصحیح این متن به شکلی درخور صورت نگرفته است ، می توان در جستارهایی جداگانه و با رعایت پاره ای از اصول متن پژوهی و برخورد با شعر فارسی گام هایی در راستای رسـیدن بـه هدف مورد نظر برداشت . در جستار پیش رو برخی از بیت های امیرخسـرو کـه در ویراسـت هـای کنـونی دست خوردگی ها یا گشتگی هایی بدانها راه یافته است و نگارنده می انگـارد کـه صـورت درستشـان را بـه دست آورده ، بررسی شده است .
ملخص الجهاز:
"روشن است که صورت درست بیت باید چنین باشد: هزاران گوهر جان قیمت است آن در غلطان را که هنگام خوی از رخسار آن زیباپسـر افتـد ج٢، ص٣٠٢: خطــی کــه قــرین حــال باشــد شک نیست که بـی مثـال باشـد سروی کـه بـه قامـت تـو مانـد در قامـــت اعتـــدال باشـــد این دو بیت در چاپ تهران نیز به همین صورت آمده اند (نـک : ص ١٨٤).
اینک صورت پیراستة بیت : زینسان که در خیالت گم گشتم ار بمیرم چه شبهه گر ز گورم مـردم گیـا بـر آیـد ج٢، ص٣٣٢: شب مونسم زهره ست و مه وین روز تنهایی رسـید روزم دودیده سوی ره مانده که جانـان کـی رسـد لخت نخستین بـه ایـن شـکل در چـاپ تهـران (ص ١٩٠) آمـده اسـت : شـب مونسـم زهره ست و مه وین روز تنهایی رسد در همگی بیت های این غزل ، قافیة میانی رعایت شده است ؛ برای نمونه : شبها که من خوار و زبون باشم ز هجران بی سـکون غلتان میان خاک و خون ، تا شب به پایان کی رسـد هــان ای خیــال فتنــه جــو جــانم برآمــد ز آرزو کــافر دلا آخــر بگــو کــان نامســلمان کــی رســد جج سر بر سر شمشیر شد جان و دل از تـن سـیر شـد رفتند یـاران دیـر شـد خسـرو بدیشـان کـی رسـد با توجه به دیگر ابیات این غزل ، بیت مورد بحـث نیـز بایـد دارای قافیـة میـانی باشـد."