نقد ترجمه ساختار لغوی معنايي آية الكرسی در ترجمه های فارسی مقالة

آیات 257-255 سوره بقره معروف به آیةالکرسی است که به علت کثرت قرائت و روایات متعدد در منابع فریقین، به یکی از پرکاربردترین و برجسته‌ترین آیات قرآن نزد مسمانان تبدیل شده و توجهی ویژه را می‌طلبد. این مقاله با رویکردی ریشه‌شناختی، به بررسی و نقد هشت ترجمه مشهور فارسی پس از انقلاب اسلامی از آیةالکرسی پرداخته است. بررسی و دقت در این ترجمه‌ها نگارنده را به این نتیجه می‌رساند که هیچ یک از مترجمان، ترجمه دقیقی برای این سه آیه ارائه نداده و هر یک از آنها در ترجمه فرازهایی لغزش داشته‌اند. بیشترین لغزش مترجمان در ترجمه واژه‌های «قیوم»، «کرسی» و «طاغوت» بوده است. رویکرد ریشه‌شناختی در تعیین معنای دقیق این واژگان، بسیار یاری‌رسان است و می‌تواند در نقد روشمند ترجمه‌های موجود کارآمد باشد و حتی اگر پاسخ قاطعی برای این گونه مسائل به دست ندهد، دست کم از ابهام‌ها و تاریکی‌های فراروی امر ترجمه می‌کاهد و ابزار نقد قابل توجهی برای آشکار کردن مرزهای قوت و ضعف کار مترجم به دست می‌دهد. در این نوشتار با استفاده از تفاسیر معتبر و نقد و بررسی ترجمه‌ها، در هر فراز از آیات، لغزش‌های مترجمان بیان و ترجمه دقیق‌تر آورده شده است.

Verses 255-257 of Sūrat al-Baqara، also known as āyat al-kursī، has turned into one of the most frequently used and most outstanding verses of the Qur’ān with the Muslims due to the multiplicity of its readings (qarā’a) and numerous traditions in the sources of both Sunnī and Shī‘a، thus demanding special attention. With a methodological approach، this article has critically examined eight famous Persian translations of āyat al-kursī done after the Islamic Revolution. The accurate examination of these translations has made the writer draw the conclusion that none of these translators have presented an accurate translation for these three verses and each one of them has had some errors in the translation of some phrases. Most errors of the translators have been made in translation of the words qayyūm، kursī، and ṭāghūt. The etymological approach in determining the exact meaning of these words is very helpful and can be efficient in the systematic critique of the existing translations، and even if it does not give a definite response to this type of problems، it may at least reduce the ambiguities involved in translation and provide considerable critique tools for clarifying the borders of the strength and weakness of the translator’s work. Using valid interpretations and critical review of translations، in this writing، the errors are expressed and a more accurate translation is given for each phrase of these verses.

یکی از قرآن‌پژوهان معاصر با توجه به عدم پاسخگویی نظرات درباره اصل واژه و با کمک از مواردی همچون متون کهن، کاربرد انحصاری کلمه «قیوم» در کنار واژه «حی» در سه آیه از قرآن و سیاق مشترک این سه آیه و نیز بررسی‌های ریشه‌شناختی، واژه «قیوم» را نه از ریشه سامی و ماده «ق‌وم»، که دارای ریشه یونانی از واژه «αµωɩαкɩΔ» دانسته است. با توجه به سیاق، کلمه «کرسی» در این آیه نشانه‌ای بر پادشاهی خداوند است و پادشاهی مظهر قدرت و سلطنت است، ازاین‌رو صاحب کرسی بودن به‌معنای داشتن قدرت و سلطنت است و در ادامه، کاربرد عبارت «و لا یؤده حفظهما» نیز می‌تواند مؤیدی بر این معنا باشد. در هفت آیه از قرآن (مائده/60؛ نساء/51، 60، 76؛ زمر/17؛ نحل/36) عبادت طاغوت در برابر عبادت خداوند و اطاعت از او مطرح شده است، در نتیجه سیاق آیات مذکور مؤید معنای «هر معبودی جز خداوند» برای واژه است و می‌تواند قرینه‌ای بر دخیل بودن آن باشد. با توجه به مطالب گفته شده، ترجمه پیشنهادی برای این کلمه «طاغوت (هر معبودی جز خدا)» است که معنای ترجیحی برخی متقدمان، مفسران و لغویان نیز هست. بیشتر مترجمان، معادل «دستاویز» را برای واژه «عروه» برگزیده‌اند که با توجه به معنای لغوی کلمه نیز گویاترین ترجمه به‌نظر می‌رسد. این واژه در زبان فارسی به کلماتی همچون دوست، سرپرست و قیم ترجمه شده است (رک: دهخدا، ذیل کلمه).