خلاصة:
امام حسین(ع) سرور زاهدان و یکی از بزرگترین شخصیتهای دینی است که اشعارش از جهت محتوایی بسیار ارزشمند بوده و بیشتر مضامین زهدیات ایشان، در دیوان حافظ نیز به چشم میخورد. از جمله این مضامین نکوهش دنیا و دنیاپرستی، پرهیز از ثروتاندوزی، نکوهش غرور، مرگاندیشی، دوری از فساد و گناه، خضوع و افتادگی، توبه، قناعت و سرکوب هوای نفس است. گفتنی است که زهدیات امام(ع) و حافظ، زبانی ساده داشته و ممتاز به ویژگیهایی چون کاربرد الفاظ و مضامین قرآنی، الفاظ ساده و روان و موسیقی دلنشین است. امام(ع) در اشعارشان کمتر از صور خیال بهره بردهاند اما این تصاویر بیانی در شعر حافظ به وفور مشاهده میشود. بنابراین به خاطر ارزش محتوایی اشعار امام(ع) و حضور مضامین زاهدانه ایشان در دیوان حافظ و عدم تحقیق در این خصوص، این پژوهش، تلاش میکند که با روش توصیفی- تحلیلی، مضامین زهدیات ایشان را در دیوان حافظ مورد بررسی قرار دهد.
ملخص الجهاز:
او در شعر خود همچون امام(ع) به زهد واقعی توجه داشته، و از ریاکاران بیزار است، به همین خاطر آنها را سرزنش کرده و میگوید: واعظان کاین جلوه در محراب و منبر میکنند چون به خلوت میروند آن کار دیگر میکنند (حافظ، 1387: 199) او در بیت زیر نیز، جان و دل خود را در فدای دوست فدا کرده و زاهد غیر واقعی را مورد انتقاد قرار میدهد: برو ای زاهد و بر دردکشان خرده مگیر که ندادند جز این تحفه به ما روز الست (همان: 30) این شاعر در بیت زیر نیز بیان میکند که در راه عشق و زاهد باید دست از مس وجود برداری تا کیمیای عشق واقعی را به دست آوری: دست از مس وجود چو مردان ره بشوی تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی (همان: 479) مضامین زهد در دیوان منسوب به امام حسین(ع) و حافظ شیرازی نکوهش دنیا و پرهیز از دنیا پرستی یکی از مضامین پر بسامد در دیوان امام حسین(ع)، نکوهش دنیا و عدم دلبستگی به آن است که آن را در خطبههایش نیز میتوان دید(مخنف، 1312: 94).
حافظ نیز در مقابل خداوند، بسیار فروتن و خاشع بوده و دل و جان خود را همواره، خاک راه دوست میداند: دل من از هوس بوی تو ای مونس جان خاک راهی است که در دست نسیم افتادست (حافظ، 1387: 40) در بیت زیر نیز میتوان توجه حافظ به عدم غرور، و گرایش به فروتنی را مشاهده کرد که با زبانی ساده و دارای موسیقی گفته: الا ای یوسف مصری که کردت سلطنت مغرور پدر را باز پرس آخر کجا شد مهر فرزندی (همان: 43) مرگاندیشی یکی دیگر از مضامین زهد در شعر امام حسین(ع) دعوت به آمادگی در برابر مرگ است.