خلاصة:
یکی از بنیادیترین مباحث انسانشناسی، مطالعۀ روابط خویشاوندی، شیوههای همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریهپردازان این حوزه قرار گرفته است. متون کهن حماسی ما، بهرغم بهرهمندی از منابع عظیمی از افسانهها و روایات برخاسته از زندگی مردم، بازتابندۀ مهمترین مسائل اجتماعی، فرهنگی و انسانشناختیِ مردم ایران باستاناند. با توجه به جایگاه درخور این آثار برای تحلیل مسائل انسانشناختی، تاکنون جز شاهنامۀ فردوسی، به سایر حماسههای ملی از این منظر توجه چندانی نشده است. در این پژوهش، به بررسی روابط خویشاوندی در شاهنامه و حماسههای ملی متأثر از آن، از دیدگاه نظریۀ انسانشناسی ساختاری کلود لویـ استروس پرداخته شده است. استروس با تکیه بر نظریۀ تقابلهای دوگانه، خانواده و نظام خویشاوندی را بهمنزلۀ نخستین قرارداد اجتماعی و نقطۀ آغاز فرهنگ بشری در تقابل با طبیعت قرار میدهد. از نظر او، برونهمسری در تقابل با درونهمسری (ازدواج با محارم)، نشاندهندۀ تقابل اساسی فرهنگ/ طبیعت است. بر این اساس، در این پژوهش به تقابلهای مهم قابل طرح در روابط خویشاوندی حماسههای ملی، از دیدگاه انسانشناسی ساختارگرا، پرداخته شده است. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که بر نظام خویشاوندی این متون، تقابلهایی همچون تقابل ایران/ انیران، زن/ مرد، برونهمسری/ درونهمسری، پدرسالاری/ مادرسالاری، پدرمکانی/ مادرمکانی و... حاکم است که وامدار اندیشۀ تقابلگرایِ اساطیر کهن ایرانی است.
ملخص الجهاز:
تحلیل روابط خویشاوندی در حماسه های ملی ایران از دیدگاه انسان شناسی ساختارگرا رضا ستاری ١، مرضیه حقیقی ٢*، شهرام احمدی 3 چکیده یکی از بنیادی ترین مباحث انسان شناسی ، مطالعة روابط خویشاوندی ، شیوه های همسرگزینی و پیوند ازدواج است که از دیرباز مورد توجه نظریه پردازان این حوزه قرار گرفته است .
در این پژوهش ، به بررسـی روابط خویشاوندی در شاهنامه و حماسه های ملی متأثر از آن ، از دیدگاه نظریة انسان شناسی ساختاری کلود لویـ استروس پرداخته شده است .
یکی از زمینه های فرهنگی قابل ردیابی در این آثـار، سـاختار خـانواده و تحلیـل روابـط خویشاوندی در ایران باستان است که علاوه بر شـاهنامه ، در متـون حماسـی متـأخر، همچـون : گرشاسب نامه ، بهمن نامه ، برزونامه ، کوشنامه ، فرامرزنامه ، شهریارنامه ، جهانگیرنامه و سامنامه نیز می توان بازتاب آیین های مربوط به زندگی مردم ایـران را در ادوار کهـن بررسـی کـرد.
بـر ایـن اساس ، در این پژوهش ، حماسه های ملی ایران و روابط خویشاوندی حاکم بر آن ، با رویکرد ویـژه به نظریة انسان شناسی لویـ استروس بررسی شده است .
اما برخی پژوهش گران به موضوع ازدواج و پیوند زناشویی در شاهنامه و متون کهن اشـاره هـایی داشته اند که از نمونه های مهم آن ها مـی تـوان ایـن مـوارد را برشـمرد: محمـود روح الامینـی در مقاله های «درون همسری و برون همسری » [٣١] و «سـاختار اجتمـاعی ازدواج هـای شـاهنامه » [٣٢]، به طور خلاصه ، به موضوع ازدواج و همسرگزینی پرداخته است .
بنابراین ، ساختار پیوندهای برون همسری در حماسه های ملی بـر تقابـل هـای دوگانـه ای اسـتوار است که در تقابل بنیادین طبیعت / فرهنگ ریشه دارد.