خلاصة:
محقق حلي از عالمان برجسته قرن هفتم است كه متناسب با نيازهاي عصر خويش به مباحث كلامي ورود پيدا كرده است. وي در علم كلام كتاب «المسلك في اصول الدين» و دو رساله به نام هاي «الرساله الماتعيه في اصول الدين»، و «رساله في العقيده» را به رشته تحرير درآورده است. چينش معارف اعتقادي در آثار مذكور مشابه بوده، و در ضمن چهار بخش: «توحيد الهي»، «افعال الهي»، «نبوت»، و «امامت» بيان شده است.
محقق حلي از متكلمين عقل گرا به شمار مي رود، اما در مباحث كلامي به اقتضاي نوع مسئله از علوم مختلف بهره گرفته است، كه مي توان به علوم عقلي چون: منطق، معرفت شناسي، فلسفه، و علوم نقلي چون: ادبيات، تاريخ، علوم حديث، و اصول فقه اشاره نمود.
از ديگر ويژگي هاي روشي محقق حلي مي توان به بيان ديدگاه ها و نظرات فرقه ها و صاحب نظران در بسياري از مواضع، و نقد و بررسي آنها اشاره نمود.
ملخص الجهاز:
"به همین خاطر ایشان در ضمن اثبات حسن و قبح عقلی به عنوان یک قاعده کلامی، شرع را فرع بر پذیرش آن معرفی میکند (همان، 86) و در تفصیل آن می کلام امامیه از نظر روش مستقل از کلام معتزله است، وجود متکلمین سرشناس شیعه در سه قرن اول، و همچنین مناظراتی که بین متکلمین شیعه و معتزلی از زمان امام باقر( تا زمان حکومت آل بویه رخ داده، مانند آثار محمد بن عبدالرحمن بن قبة، حسن بن موسی نوبختی تا شیخ مفید و شاگرد او سید مرتضی، نشان میدهد که نظام فکری شیعه از معتزله جدا است (سبحانی: 1433، 3: 260- 264) اگرچه هر دو مکتب، عقل گرا هستند، اما معتزله در عقل گرایی دچار افراط بوده و در صورت تعارض ظواهر نقلی با عقل جدلی، دست به تأویل نقل میزنند (علی ربانی گلپایگانی: 1385، 265) و حتی مدلول آن را بر نصوص قرآنی مقدم می دارند، در حالی که هرگز ممکن نیست نصوص صحیحه با عقل مخالف باشند (همان، 283)، اما متکلمین شیعه با توجه به اعتقادشان مبنی بر عصمت اهل بیت:، در اصول و فروع مکتب خویش به ائمه اهل بیت: به ویژه امیرالمومنین( اقتدا میکنند (همان، 181) ثمره تفاوت در روش امامیه و معتزله، در اعتقاداتی مانند: جایگاه مرتکب کبائر، شفاعت، جبر و اختیار، رجعت، و غیر آن بروز مینماید (ر."