خلاصة:
در مناطق فعال زمين شناسي، ارتباط هماهنگي بين اشكال توپوگرافي سطح زمين و سيستم هاي هيدرولوژي وجود دارد، به طوري كه مي توان يك برآورد كمي بين فعاليت هاي نئوتكتونيكي و فرم هاي سطح زمين انجام داد و به تبيين و مدل بندي تكامل چشم انداز زمين پرداخت. در اين پژوهش مخروط افكنه هاي پنج حوضه آبخيز سبزوار، داورزن، جوين، صفي آباد و اسفراين در حوضه آبخيز كوير مركزي به تعداد 140 مخروط افكنه مورد بررسي قرار گرفت. پارامترهاي شعاع مخروط افكنه (r) و ارتفاع (h) با استفاده از نرم افزار آرك جي اي اس و زاويه جاروب مخروط افكنه ها (S) با استفاده از زاويه سنج الكترونيكي به دست آمد. سپس حجم هر يك از مخروط افكنه ها با استفاده از روش هاي چرچ و گيلز محاسبه شد و رابطه خطي و ضريب همبستگي ميان حجم مخروط افكنه ها (V) و مساحت حوضه ي آبريز تغذيه كننده آنها (BA) برقرار گرديد. در گام بعد با استفاده از شاخص هاي ژئومورفولوژيك، ميزان فعاليت هاي تكتونيكي منطقه (Lat) ارزيابي شد بطوريكه مخروط افكنه هاي حوضه هاي جوين، صفي آباد و اسفراين در كلاس فعاليت هاي زمين ساختي زياد و مخروط افكنه هاي حوضه سبزوار در كلاس فعاليت هاي زمين ساختي متوسط و مخروط افكنه هاي حوضه آبخيز داورزن در كلاس فعاليت هاي زمين ساختي كم قرار دارند. نتايج اين پژوهش نشان داد، هر چند بايستي بين حجم مخروط افكنه ها (V) و مساحت حوضه آبريز بالا دست (BA) رابطه معناداري وجود داشته باشد، اما در حوضه هاي مورد مطالعه به جز حوضه داورزن كه داراي ضريب همبستگي بالايي (0/742) بين دو عامل مذكور مي باشد در ديگر حوضه ها هيچ گونه رابطه اي بين حجم مخروط افكنه ها (V) و مساحت حوضه آبريز بالا دست (BA) ديده نمي شود. بنابراين تكتونيك نقش اصلي را در افزايش يا كاهش حجم مخروط افكنه ها داشته و مساحت حوضه ي بالا دست مخروط افكنه ها (BA) به عنوان يك عامل فرعي عمل مي كند.
ملخص الجهاز:
"جدول ٨- میزان شاخص Af و پارامترهای آن در منطقه مورد مطالعه نام حوضه آبریز Ar(km2) At(km2) Af ٥٠-Af کلاس فعالیت حوضه آبریز سبزوار ٦٤٣٤/٦٤ ٢٤٩١/٢ ٣٨/٧١ ١١/٢٩- ٣ حوضه آبریز داورزن ٤٩٤٦/٥٣ ٦٨٠/٠٩ ١٣/٧٤ ٣٦/٢٦- ٣ حوضه آبریز جوین ٥٦٥٠/٣٠ ٤٥٤١/١٦ ٨٠/٣٧ ٣٠/٣٧ ١ حوضه آبریز صفی آباد ٢٥٩٥/٢٠ ١٠٤٥/٤٧ ٤٠/٢٨ ٩/٧٢ ٢ حوضه آبریز اسفراین ٤٤٩٧/٧٠ ٢٩٩٨/٦١ ٦٦/٦٦ ١٦/٦٦ ١ (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ٨- چگونگی اندازه گیری شاخص عدم تقارن آبراهه اصلی در حوضه آبخیز سبزوار شاخص دیگری که میتوان برای ارزیابی نامتقـارن بـودن حوضـه و متعاقـب آن ، در بررسـی حرکـات تکتونیکی فعال از آن سود جست ، شاخص تقارن توپوگرافی عرضی ١ (T) میباشد.
جدول ٩- میزان شاخص تقارن توپوگرافی عرضی(T) در حوضه های مورد مطالعه نام حوضه سبزوار داورزن جوین صفی آباد اسفراین میزان شاخص (T) ٠/١٩ ٠/٢١ ٠/٦٣ ٠/٥٨ ٠/٣٩ (به تصویر صفحه مراجعه شود) شکل ١٠- نقشه موقعیت مقاطع جهت محاسبه شاخص (T) در حوضه آبخیز سبزوار همانطور که در جدول (٩) ملاحضه میشود مقادیر عددی شاخص (T) در هر پنج حوضه ، نشان دهنده نامتقارن بودن این حوضه ها بر اثر فعالیت های تکتونیکی است ؛ اما میزان این نامتقارنی در هر حوضه متفاوت میباشد.
جدول ١٠- تقسیم بندی فعالیت های تکتونیکی مناطق بر اساس میزان شاخص (Smf) مناطق بسیار فعال با فعالیت متوسط غیرفعال میزان Smf 1/1>Smf>1/5 Smf>1/1 Smf<1/5 منبع : (همدونی و همکاران ، ٢٠٠٨) برای محاسبه میزان این شاخص در منطقه مورد مطالعه ، در هر یک از حوضه ها پارامترهای طول جبهه کوهستان و دشت (Lmf) و طول خط مماس بر جبهه کوهستان (Ls) برای هر یک از مخروط افکنه ها اندازه گیری شد (شکل ١١)، سپس با استفاده از رابطه ذکر شده ، میزان سینوزیته جبهه کوهستان برای هر یک از زیر حوضه ها محاسبه گردید."