خلاصة:
ناصرخسرو (481-394 ه.ق) شاعر و نویسنده توانا، از چهرههای درخشان قرن پنجم ادبیّات فارسی است. او علم و دانش را در بالاترین درجه قرار داده و والاترین ارزشها را برای آن در نظر گرفتهاست. روش علمی ناصرخسرو در کنار سیرت عملی وی، میتواند نمونه و سرمشق کامل برای هر انسانی باشد. یکی از روشهای تعلیمی که ناصرخسرو در دیوان خود از آن بهره جسته، آوردن سؤالاتی است که به شیوههای گوناگون مطرح نمودهاست. او خود با انواع علوم زمانه اعمّ از حکمت، فلسفه، دین و... آشنا بود و از هریک از این علوم برای بیان عقاید خود استفاده کردهاست. پرسشهای ناصرخسرو در میان قصایدش درج شدهاست، امّا وی پاسخ این پرسشها را به شیوههای گوناگون بیان کردهاست. گاهی برای یافتن پاسخها باید به آثار منثور او مراجعه کرد. ناصرخسرو گاهی نیز برای تنبّه خاطر مخاطب، از استفهام انکاری استفاده نموده و در برخی موارد نیز بعد از پرسش در قصیدهای، بلافاصله جواب آن را نیز همانجا بیان کردهاست. به طور کلّی، ناصرخسرو در آثارش از تمام فنون سخن بهره گرفتهاست تا آنچه را که بدان معتقد بوده بر خاطر مخاطب بنشاند. هدف اصلی این مقاله، طبقهبندی موضوعات مورد پرسش ناصرخسرو، بیان مقصود وی از طرح این سؤالات و همچنین مشخّص نمودن نحوۀ پاسخ او به این سؤالات است تا از این راه، زوایای فکری شاعر مشخّص گردد. بنابراین برای دستیابی به این هدف، دیوان اشعار، زادالمسافرین، سفرنامه، گشایش و رهایش، جامع الحکمتین، وجه دین و خوانالاخوان مورد بررسی قرار گرفت و شواهد لازم (پرسشها و پاسخها) استخراج گردید.
ملخص الجهاز:
او سـعی دارد بـا ایـن پرسـش هـا خواننـدگان و مخاطبان خود را به چه چیزی رهنمون شود؟ و یا به زبان ساده تر هدف نهـایی ناصرخسـرو از بیان این پرسش ها چیست ؟ آیا بهتر نبود او به جای پرسیدن ، خود به اصل مطلـب اشـاره مینمود؟ بحث دیگر این است که او معمولا دربـارة چـه چیزهـایی از خواننـدگان سـوال میکند؟ نویسندگان مقاله در ادامه به این موضوع نیز پرداخته اند که آیا ناصرخسرو پاسـخ پرسش های خود را در اختیار خوانندگان قرار میدهد و یا اینکه آن ها را بـه منـابعی دیگـر ارجاع میدهد و یا تلاش میکند تا ذهن خواننده را به جست وجو و تفکر وادارد؟ ١-٢- پیشینۀ تحقیق تاکنون پژوهش های متعددی دربارة ناصرخسرو و آثـارش انجـام شـده اسـت .
٢-٣- موضوعات مورد پرسش علاوه بر توجه به این موضوع که ناصرخسرو چگونـه و در کجـا بـه پرسـش هـای خود پاسخ داده است ، باید این نکتۀ مهم را مد نظـر داشـت کـه سـؤالات او بیشـتر در چـه زمینـه هـایی طـرح شـده اسـت و چـه موضـوعاتی بـرای او از اهمیـت والاتـری برخـوردار بوده اند؟ بنابراین موضوعاتی که در میان پرسش های ناصرخسرو بسامد بیشتری داشته اند، هر یک به صورت جداگانه بررسی میشود.
بیشترین پرسـش هـای موجـود در آثـار ناصرخسـرو بـرای اثبـات اعتقادات دینی او به کار گرفته شده که در واقع این شیوة تبلیغی اسماعیلیان بوده است کـه تلاش نموده اند با طرح سؤال هایی زمینه را برای پذیرش اندیشه های خود فراهم سازند.