خلاصة:
سرانجام زندگی سلطان محمد خوارزمشاه از تلخ ترین سرانجام های انسان هایی است که در سایه قدرت تو خالی و پوشالی به زندگی دنیا دل خوش کرده اند. او فرمانروایی است که درصدد ایجاد تمامیت ارضی ایران دورة ساسانی بعد از حکومت های محلی ای بود که در طول شش سدة بعد از اسلام بر بخش هایی از ایران فرمان میراندند. چنین بود که محدوده فرمانروایی او از جنوب سیبری و مرزهای ترکستان و چین آغاز میشد و تا نزدیکی بغداد مرکز خلافت عباسی ادامه مییافت . قدرت وی آنچنان نمود پیدا کرده بود که چنگیز مغول و خلیفه بغداد از در افتادن با او میترسیدند و مایل به برقراری ارتباط و دوستی با وی بودند. وی در اثر بیتدبیری متکی بر غرور و سرمستی، با صدور دستور کشتار بازرگانان مغول آتش خشم مغولان را تیز کرد و کشور آباد و مردمان نجیب ایران را هدف سم ستوران آنان نمود، به گونه ای که همه چیز نابود شد. ذخایر و نقدینه اش به تاراج رفت ، فرزندانش کشته شدند و زنان حرمش به اسارت مغولان درآمدند و خود در واپسین روزهای عمر خود کفنی نداشت تا جسدش با آن پوشیده شود. نظر به اینکه آخرین نبرد جدی او با مغولان در دشت یا مرغزار دولت آباد ملایر رخ داده است ، صاحب این مقاله درصدد بررسی علل حمله مغولان و مکان - یابی آخرین منزلگاه های پایان زندگی سلطان محمد خوارزمشاه از جمله آخرین نبرد او در دشت ملایر بوده است . روش تهیه و تدوین مقاله توصیفی مبتنی بر منابع کتابخانه ای و روش تجزیه و تحلیل یافته های تحقیق روش تحلیل محتوا است . سوال اصلی تحقیق که این مقاله به دنبال پاسخ یابی آن است عبارت است از: علل حمله مغولان به ایران چیست و میدانگاه آخرین نبرد سلطان محمد خوارزمشاه با سپاهیان مغول کجا بوده است ؟
ملخص الجهاز:
"خواجه رشید نیز اشاره میکند که سلطان زنان و فرزندان و مادر خود را به قلعه قـارن و نـزد تـاج الدین طغان میفرستد و خود راه قلعه فرزین در عراق را پیش میگیرد ولی ایشان هـیچ اشـاره ای بـه درگیری سلطان محمد با سپاهیان مغول در دولت آباد ملایر نمیکند.
» نگارنده براساس نوشته نسوی و دیگران عقیده دارد درگیـری بـین همراهـان سـلطان محمـد بـا مغولان بعد از ترک قلعه فرزین و در راه قلعه قارن در دشت ملایر اتفاق افتـاده اسـت ، هـر چنـد کـه خواجه رشید از محل وقوع آن نامی به میان نیاورده است .
اگرچه نوشته های تاریخی کـه عمـدتا در دوره حکومت ایلخانان نوشته شده است به پیروزیهای سلطان محمد بر مـدعیان قـدرت در داخـل ایـران بزرگ اشاره نکرده اند ولی آنچه مسلم است او تمام این مدعیان را از سـر راه خـود برداشـته بـود، بـه گونه ای که چنگیزخان در مغولستان و چین از رودرویی مستقیم با او پرهیز میکرد و به پسـرانش نیـز دستور داده بود که از برخورد با نیروهای حکومت مسلمان سـلطان محمـد کـه بـا مسـلمانان چـین و سرزمین های تحت حاکمیت وی هم کیش بودند، خودداری کنند.
نتیجه گیری حال که به خلاصه ای از دلایل از هم پاشیدگی حکومت گسترده و فراگیـر سـلطان محمـد اشـاره شد، بد نیست به مکان یابی آخرین اقامتگاه های او نیز اشاره ای شود که هدف اصلی تهـی ایـن مقالـه پژوهشی است : ١- قلعه فرزین یکی از دژهای معروف سرزمین عراق و در نزدیکی کرج ابودلف بوده اسـت کـه سلطان محمد بعد از فرار از ری، به آنجا میآید."
(
, 
, 
)
