خلاصة:
حسن و قبح عقلی از موضوعات بحث برانگیز در محافل علمی مسلمانان بوده است.
معتزله حسن و قبح را عقلی و اشاعره آن را شرعی می دانسته اند. ابن تیمیه، متفکر
اصلی سلفیت، کوشیده است هر دو مکتب را نقد، و دیدگاه جدیدی عرضه کند. وی
حسن و قبح را عقلی دانسته، اما ت کید کرده است که روش معتزله را در این بحث
قبول ندارد، چراکه منجر به تشبیه خدا به بندگان م یشود. از طرف دیگر، ضمن رد
حسن و قبح شرعی، آن را مخالف عقل و نقل می داند. هرچند ابن تیمیه حسن و قبح را
عقلی می داند ولی برخی لوازم آن، مانند ذاتی بودنش، را نمی پذیرد. در مجموع، برخی
از دیدگا ه های ابن تیمیه قو ت هایی دارد و برخی از آنها هم ضعف های جدی دارد که در
این مقاله بررسی شده است.
ملخص الجهاز:
"وی حسن و قبح را عقلی دانسته، اما تأکید کرده است که روش معتزله را در این بحث قبول ندارد، چراکه منجر به تشبیه خدا به بندگان میشود.
توضیح محل نزاع این است که اگر نیکو و زشتبودن افعال مانند عدل و ظلم را به تشخیص عقل بدانیم و بگوییم حتی اگر شریعت هم نبود عقل میتوانست این را تشخیص دهد، حسن و قبح راغب اصفهانی، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، ص235.
اما اگر برعکس بگوییم عقل قدرت تشخیص نیک و زشتبودن افعال را ندارد و شریعت است که آنها را بیان میکند، حسن و قبح را شرعی دانستهایم، که این نظر اشاعره است.
5 وی شرعیدانستن حسن و قبح را به طور کلی باطل میداند و حسن و قبح را عقلی؛ ولی تأکید میکند که به هیچ وجه نظر معتزله و همنظران آنها، مانند شیعه، 6 را در این باب قبول ندارد و اختلافهای جدی با آنها دارد.
تفکیک ملاک حسن و قبح در خصوص خدا و انسان، نتیجه فقدان تصور دقیق ابنتیمیه از بحث حسن و قبح عقلی است؛ چراکه موضوع این بحث، فعلی است که از فاعل عاقل مختار، صادر میشود.
ثواب و عقاب یکی از مباحثی که در بحث حسن و قبح عقلی مطرح میشود این است که: بر فرض نبود حکم شرع، آیا با حکم عقل، ثواب و عقاب ثابت میشود؟ اشاعره ثواب و عقاب را منوط به حکم شارع میدانند؛ 5 معتزله با حکم عقل ثواب و عقاب را ثابت میدانند.
از دیگر جهات اختلاف ابنتیمیه با معتزله این است که وی ملاک حسن و قبح را بین خدا و انسانها جدا میکند."